جستارهای فلسفه دین

باور دینی و فضیلت عقلانی گشودگی ذهنی

امیرحسین خداپرست؛ غزاله حجتی

دوره 3، شماره 2 ، آبان 1393، ، صفحه 37-52

چکیده
  گشودگی ذهنی غالباً در صدر فهرست فضایل عقلانی جای دارد که معرفت‌شناسان فضیلت‌گرا عرضه می‌کنند. این فضیلت دست‌کم در سه سطح ارزش اخلاقی- عقلانی خود را آشکار می‌کند؛ در سطح نخست، می‌تواند برای رفع تعارض‌ها و اختلاف‌های عقلانی مؤثر باشد. در سطح دوم، ارزیابی و سنجش دعاوی عقلانی را صورتی بهتر می‌بخشد و در سطح سوم، برای فهم دعاوی عقلانی ...  بیشتر

بررسی برهان کیهان‌شناسی کلامی از منظر حکمت متعالیه

روزبه زارع

دوره 2، شماره 3 ، آبان 1392، ، صفحه 37-57

چکیده
  ویلیام لین کریگ نوع جدیدی از براهین کیهان‌شناسی را احیا کرده که به برهان کیهان‌شناسی کلامی مشهور شده است؛ در این برهان، آغاز زمانی (حدوث) جهان، نشانة معلولیت و در نتیجه، اثبات‌کنندة وجود علتی فراطبیعی برای جهان قلمداد می‌شود. کریگ برای اثبات مقدمة اصلی برهان خویش (حدوث عالم)، به دو دلیل فلسفی و دو تأیید علمی تمسک جسته است. از سوی ...  بیشتر

پرسش از نسبت اخلاق و دین در اندیشه هایدگر

عباس یزدانی؛ مهدی پاک نهاد

دوره 4، شماره 1 ، اردیبهشت 1394، ، صفحه 39-56

چکیده
  مسئلة پژوهش حاضر، پی‌گیری موضع هایدگر در قبال نسبت دین و اخلاق است. هایدگر در مواضع گوناگون، و البته نه چندان منسجم و نظام‌مند، در باب اخلاق و دین، به معنای مرسوم و شناخته‌شدة آن سخن گفته است و در اغلب موارد نیز آن‌ها را مورد نقد قرار داده است. در این تحقیق تلاش شده است مسئلة هایدگر با دین و اخلاق و مواضع او در مورد نسبت میان آن‌ها ...  بیشتر

خلود در عذاب از دیدگاه ملاصدرا و ابن عربی

محمد حیدری فرد؛ محمد کاظم فرقانی

دوره 2، شماره 4 ، دی 1392، ، صفحه 39-59

چکیده
  مسئلة جاودانگی نفس در جهنم و بقا در عذاب الهی ازجمله مسائل مهم کلامی و اعتقادی است که از همان آغاز، توجه بسیاری از متفکرین مسلمان را به خود جلب کرده است. در این میان ملاصدرا به اشکالاتی که در باب خلود در عذاب وجود دارد اشاره می‌کند و سعی کرده است با پاسخ‌دادن به آن‌ها و اثبات خلود برخی از کفار در جهنم، هرگونه اندیشة مبنی بر عدم خلود ...  بیشتر

مفهوم خدا در اندیشه پولس

قربان علمی

دوره 8، شماره 2 ، اسفند 1398، ، صفحه 41-64

https://doi.org/http://dx.doi.org/10.22034/rs.2020.4849

چکیده
  این مقاله با مطالعۀ تاریخی، واژگانی و الهیاتی رساله‌های پولس و آنچه در اعمال رسولان دربارۀ وی آمده است، به بررسی مفهوم خدا در اندیشۀ او می‌پردازد. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که اعتقاد به خدای حقیقی، یگانه شالودۀ اندیشۀ پولس است. اما این خدای یکتا، خدای پدر نیز هست. یگانگی خدا بیانگر قدرت، بزرگی و بی‌همتاییِ و پدر بودنش، نشانۀ خیرخواهی، ...  بیشتر

شرط بندی پاسکال و اِشکال خدایان متعدد

امیرحسین زادیوسفی؛ محمد سعیدی مهر

دوره 4، شماره 2 ، آبان 1394، ، صفحه 43-66

چکیده
  یکی از استدلال‌هایی که برای دفاع از معقولیت باور به گزارة «خدا وجود دارد» به‌کار می‌رود استدلال شرط‌بندی پاسکال است. یکی از مهم‌ترین اشکالات به این استدلال، «اشکال خدایان متعدد» نام دارد. در این مقاله ابتدا یکی از رایج‌ترین تقریرهای شرط­بندی پاسکال به نام «سود مورد انتظار برتر» را ارائه می‌کنیم و سپس به شرح ...  بیشتر

بررسی استدلال‌ها و مباحث کلامی علامه حلی دربارة هویت انسان در قیامت و امکان اعادة معدوم

علی افضلی؛ مریم شادی

دوره 3، شماره 1 ، اردیبهشت 1393، ، صفحه 43-65

چکیده
  موضوع امکان اعادة معدوم و هویت انسان در قیامت، یکی از مهم‌ترین و در عین حال چالش‌برانگیزترین مباحث فلسفی و کلامی در تفکر اسلامی است. این موضوع با همة انضمام‌ها و بایسته‌های آن در تقریرات فلاسفة مسلمان به شکل‌ها و صورت‌های متنوعی آورده شده و مورد بحث قرار گرفته است. آرای علامه حلی به عنوان یکی از دانشمندان مسلمان به سبب غنای مطالب ...  بیشتر

مرگ‌اندیشی در پرتو دیدگاه‌های اسلامی و غربی: مقایسه تطبیقی دیدگاه‌های ملاصدرا و هیدگر با توجه نظرات هانری کربن

هژیر مهری؛ علیرضا منصفی؛ علی اصغر مصلح

دوره 7، شماره 1 ، اردیبهشت 1397، ، صفحه 45-65

چکیده
  ملاصدرا با تکیه بر چشم‌اندازی وجودی به عالم و اصول و مبانی خاص حکمت متعالیه، مرگ را استکمال نفس و استقلال وجودی‌اش از بدن می‌داند. در نظر صدرالمتألهین مرگ پایان زندگی نیست، بلکه تولدی است دوباره برای تکامل و تعالی و فراتررفتن از آنچه انسان تاکنون در دنیای مادی بدان مشغول بوده است. طرف دیگر مارتین هیدگر به عنوان یکی از برجسته‌ترین ...  بیشتر

معناداری زندگی در پرتو جاودانگی نفس از دیدگاه ملاصدرا

فروغ السادات رحیم پور؛ محمد جواد ذریه؛ زهرا آبیار

دوره 6، شماره 1 ، اردیبهشت 1396، ، صفحه 45-64

چکیده
  پرسش از معنای زندگی و جاودانگی انسان، از جملة دغدغه‌های بنیادینی است که از دیرباز ذهن اندیشه‌وران را به خود مشغول ساخته است. باور به حیات پس از مرگ و جاودانگی در نوع تفسیر انسان از زندگی و در معناداری یا بی‌معنایی آن نقش مهمی دارد. ملاصدرا بر اساس عناصری از نظام فلسفی خویش هم‌چون تجرد نفس، حرکت جوهری، حدوث جسمانی و بقای روحانی نفس ...  بیشتر

طرحی برای برون رفت از معضل ارزش صدق؛ بر مبنای معرفت شناسی فلسفة ملاصدرا

اکرم عسکرزاده؛ جلال پی کانی

دوره 5، شماره 2 ، آبان 1395، ، صفحه 45-66

چکیده
  از نظر برخی از منتقدان اعتمادگرایی، نظریه‌های معرفت‌شناختی اعتمادگرایانه دچار معضل ارزش هستند. زاگزبسکی اعتقاد دارد برای حل این معضل باید رابطة میان بستر و زمینه و فرایند شکل‌گیری باور با باور را درونی کرد تا دچار معضل ارزش نباشد. این پژوهش درصدد بررسی این مسئله که آیا نظریة معرفت‌شناختی ملاصدرا قابلیت حل معضل ارزش را دارد؟ با ...  بیشتر

علم و دین از نگاه فرانسیسکو آیالا

هاله عبدالهی راد؛ محسن جاهد

دوره 2، شماره 1 ، فروردین 1392، ، صفحه 47-65

چکیده
  پس از انقلاب علمی قرن هفدهم و قدرت‌گرفتن علوم تجربی، رقیبی قدرت‌مند برای ادیان در حل مشکلات بشر، و ارائة تبیینی روشن‌تر از جهان پا به عرصة وجود نهاد. رابطة علم و دین در کانون مباحث فلسفی قرار گرفت و آرای گوناگونی در این خصوص ارائه شد. نوشتار حاضر به نقد و بررسی دیدگاه فرانسیسکو آیالا[i]کشیش و ژنتیک‌دان برجستة معاصر می‌پردازد. وی بر ...  بیشتر

تحلیل و بررسی رابطه علم و دین از منظر اندیشه پویشی وایتهد

رستم شامحمدی

دوره 6، شماره 2 ، بهمن 1396، ، صفحه 49-69

چکیده
  در این مقاله تلاش می­شود رابطۀ علم و دین از منظر اندیشۀ پویشی وایتهد بررسی و تحلیل شود. برای این امر ابتدا الگوهای چهارگانۀ رابطه علم و دین (تضاد، تمایز، گفت‌وگو و تلفیق) توضیح داده می‌شود. سپس، دربارۀ نظام مابعدالطبیعی پویشی بحث می‌شود تا نشان داده شود که علم و دین چگونه در چهارچوب این نظام فراگیر هماهنگی یا تلفیق پیدا می‌کنند. ...  بیشتر

سلطۀ الهی و حقایق ضروری، نقد برایان لفتو بر نظریات الوهی

مهدی ساعتچی؛ محمد سعیدی مهر؛ رسول رسولی پور

دوره 9، شماره 2 ، آذر 1399، ، صفحه 51-75

https://doi.org/http://dx.doi.org/10.22034/rs.2021.34294.1413

چکیده
  در باور ادیان ابراهیمی خدا مبدأ همۀ اشیاء و حاکم بر کل ماسوا است. پذیرش ضرورت‌ متافیزیکی ما را با حقایقی روبرو می‌سازد که مطلقا ضروری اند و به ظاهر مطلبی دربارۀ خدا بیان نمی‌کنند، مانند «آب = H2O». در اینجا با دوراهۀ دشوارِ اثیفرون مواجهیم، اما نه در عرصۀ اخلاق که در عرصۀ متافیزیک؛ آیا حقایق ضروری صادقند چون خدا آن‌ها را تصدیق ...  بیشتر

مقایسه دیدگاه ویلیام جیمز و جان بیشاپ در زمینه توجیه باور دینی

شیما شهرستانی؛ حمیدرضا آیت اللهی

دوره 5، شماره 1 ، اردیبهشت 1395، ، صفحه 51-76

چکیده
  ویلیام جیمز در مقابل دیدگاه قرینه‌گرایان و به‌خصوص کلیفورد دیدگاه خود را دربارة تأثیر اراده بر باور مطرح کرده است. بر اساس دیدگاه کلیفورد برای همه، همیشه و همه‌جا خطاست که باوری را بدون شواهد کافی بپذیرند. ویلیام جیمز درمقابل، معتقد است که به جای ترسیدن از خطا، که شیوة مورد نظر کلیفورد برای اعمال اخلاق بر باور است، بهتر است به رسیدن ...  بیشتر

رابطة عقل و ایمان از منظر ملاصدرا و کرکگور (تبیین مفاهیم ایمان و عقل از دیدگاه ملاصدرا و کرکگور)

مهدی خادمی

دوره 1، شماره 1 ، اردیبهشت 1391، ، صفحه 51-77

چکیده
  تبیین رابطة عقل و ایمان یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های کرکگور و ملاصدراست. مهم‌ترین ویژگی ایمان نزد کرکگور ماهیت ضد عقلی یا پارادوکسیکال‌بودن آن است. در این تفکر، فرد هرگز نمی‌تواند با تفکر عقلانی و توسل به شواهد تاریخی به ایمان دست یابد. حیات ایمانی نزد کرکگور، اساساً، همان حیات در درون مسیحیت است و همین ایمان مسیحی است که آن را در برابر ...  بیشتر

معرفت‌شناسی دینی و گسترة گزاره‌های مبنایی بررسی و نقدِ دیدگاهی در معرفت‌شناسیِ به‌ساخته

روح‌اله رمضانی‌

دوره 1، شماره 2 ، آبان 1391، ، صفحه 51-97

چکیده
  بخش عمده‌ای از معرفت‌شناسی‌ِ دینیِ معاصر را بحث‌های پیرامون اعتبار یا عدم اعتبار دلیل‌‌گرایی تشکیل می‌دهد. به‌طور ‌کلی، در معرفت‌شناسی‌ِ معاصر گرایشی به رد دلیل‌گرایی دیده می‌شود از این جهت که گفته می‌شود این دیدگاه معیاری بیش‌ از حد سخت‌گیرانه برای توجیه وضع می‌کند. در معرفت‌شناسی‌ِ دینی مهم‌ترین واکنش نسبت به دلیل‌گرایی ...  بیشتر

اختفای الهی به مثابه مصداقی از شر بی‌وجه

امیرعباس علی‌زمانی؛ بتول زرکنده

دوره 3، شماره 2 ، آبان 1393، ، صفحه 53-72

چکیده
  فیلسوف دین معاصر، ویلیام لئونارد رو، با تلفیق سه قرائت ممکن از شرور قرینه‌ای، برهانی الحادی را بر اساس شر طرح کرده است. ادعای او این است که شرور بسیاری در جهان واقع رخ می‌دهند که اگر خدای ادیان ابراهیمی وجود می‌داشت می‌توانست بی ‌آن‌که خیر برتری از دست برود یا ضرورت تجویز شری به‌مراتب فاجعه‌بارتر پیش آید از آن جلوگیری کند. او در ...  بیشتر

ریشه‌های سکولار و ظرفیت‌های پساسکولار اندیشه توماسِ آکوئینی

امیدرضا جانباز؛ علیرضا فاضلی

دوره 11، شماره 1 ، خرداد 1401، ، صفحه 53-78

https://doi.org/10.22034/philor.2023.1999485.1426

چکیده
  نسبت عقل و ایمان، پرسش‌ حیاتی که حوزه اندیشه را همواره به خود مشغول داشته است، بعدی اجتماعی دارد. توماس آکوئینی، از جمله شاخص‌ترین طرف‌های این بحث، ضمن تأثیرگذاری گسترده در سیر تاریخ اندیشه، می‌تواند الهام‌بخشِ جامعه‌ی مدرنی دانسته شود که متولیان آن قصد داشتند، در مراتبِ سکولارسازی، پای دخیل بودن آموزۀ قدسی را از عرصۀ عمومی بزدایند. ...  بیشتر

فاعلیت الهی و تفسیر دیوید بوم از مکانیک کوانتم

حسین اجتهادیان؛ رسول رسولی پور

دوره 7، شماره 2 ، آبان 1397، ، صفحه 55-80

چکیده
  تبیین فعل الهی یا نحوة تعامل خداوند با جهان و درک آن در بستر فلسفه و علم مدرن یکی از مسائل مهم و پرمناقشة فلسفة دین معاصر بوده است. بعد از نوآوری­های فیزیک جدید در قرن بیستم بعضی از متفکران مدعی شدند بر خلاف فیزیک کلاسیک که در آن قوانین فیزیکی محدود‌کنندة فعل خداوند تلقی می­شدند، در فیزیک جدید، مفاهیمی چون عدم قطعیت می­تواند فعل ...  بیشتر

تبیین رویکرد سلبی فخر رازی به زبان دینی با تأکید بر مبانی آن

معصومه سالاری راد؛ رضا اکبری؛ محمدحسین مهدوی نژاد؛ علیرضا اژدر

دوره 4، شماره 1 ، اردیبهشت 1394، ، صفحه 57-76

چکیده
  از میان سه طریق سنتی مورد ادعای استیور در باب زبان دینی، رویکرد فخر رازی به زبان دینی را می‌توان در حیطة طریق سلبی جای داد؛ زیرا دیدگاه وی در زمینة اثبات و شناخت ذات خداوند و معناشناسی برخی از اسما، اوصاف و افعال الهی بر روش سلبی متکی است. از آن‌جا که یکی از لوازم رویکرد سلبی به زبان دینی، بیان‌ناپذیری آن است این مسئله در رویکرد رازی ...  بیشتر

جستاری در باب خداشناسی در اندیشة ناگارجونه

قربان علمی؛ محمدحسین محمدپور

دوره 2، شماره 2 ، خرداد 1392، ، صفحه 59-79

چکیده
  بررسی نحوة مواجهة ناگارجونه با مسئلة خدا و شناخت او نشان می‌دهد که توسل به دیدگاه‌های الاهیاتی‌ای چون خداباوری، الحاد، لاادری‌گرایی، و وحدت وجود نمی‌تواند برداشت درستی از دیدگاه مکتب مادهیمیکه در باب وجود خداوند را فراروی ما نهد. ناگارجونه در پی آن است با تحلیلی نقادانه به سراغ تصوری برود که عامة مردم از مفهوم خدای شخصی دارند. ...  بیشتر

بررسی تطبیقی نظریة «دوگانه‌انگاری نفس و بدن»در آرای غزالی و سویین‌برن

نسرین سراجی پور؛ عبد الرسول کشفی؛ رضا اکبری

دوره 2، شماره 3 ، آبان 1392، ، صفحه 59-79

چکیده
  در میان متفکرانی که به جاودانگی نفس همراه با بدن قائل‌اند، یعنی دوگانه‌انگاران، دو دیدگاه وجود دارد؛ دیدگاه برانگیختگی و دیدگاه بدن جدید. بر اساس دیدگاه برانگیختگی نفس باقی است و با بدن دنیوی مجدداً در آخرت برانگیخته می‌شود. بر مبنای دیدگاه بدن جدید انسان موجودی دوبعدی و واجد جسم و نفس است. نفس غیر مادی، جاودانه و حافظ این‌همانی ...  بیشتر

بررسی نقد هیدگر از بنیاد وجودشناختی- الهیاتی متافیزیک در فلسفة هگل

حسین رستمی جلیلیان

دوره 2، شماره 4 ، دی 1392، ، صفحه 61-80

چکیده
  این مقاله در پی شرح و بررسی درس‌گفتار هیدگر تحت عنوان این‌همانی و تفاوت دربارة فلسفة هگل است. در این بررسی کوشیده شده است تا درک و فهم هیدگر دربارة مؤلفه‌های اصلی تفکر هگل در باب «مسئلة این‌همانی و تفاوت»، اصل این‌همانی، و تقوم وجودشناختی ـ الهیاتی متافیزیک نزد هگل، و نسبت بین متافیزیک دورة جدید و نیست‌انگاری حاصل از آن بیان ...  بیشتر

تفسیر سنتی از ویتگنشتاین اول و خوانش آن بر مبنای الهیات سلبی

علی صادقی؛ رضا اکبری

دوره 8، شماره 2 ، اسفند 1398، ، صفحه 63-85

https://doi.org/http://dx.doi.org/10.22034/rs.2020.5149

چکیده
  مفهوم «بی‌معنا» در تراکتاتوس و سایر آثار منسوب به دورة اول فکری ویتگنشتاین، همچون یادداشت‌ها و سخنرانی دربارة اخلاق، مفهومی محوری است که تفاسیر مختلفی از آن ارائه شده است. تفسیر سنتی (یا متافیزیکی) یکی از باسابقه‌ترین تفاسیر این مفهوم است که پیتر هکر، الیزابت آنسکوم، هانس‌ـ‌یوهان گلاک ارائه کرده‌اند؛ بر اساس این تفسیر، ...  بیشتر

بررسی دیدگاه نانسی مورفی در باب فاعلیت خداوند در عالم

تهامه انصاریان؛ نرگس نظرنژاد

دوره 6، شماره 1 ، اردیبهشت 1396، ، صفحه 65-88

چکیده
  نانسی مورفی، فیلسوف و متأله معاصر آمریکایی کوشیده است تا با استفاده از فیزیک کوانتوم، تبیین جدیدی از فاعلیت خداوند در عالم ارائه کند. به اعتقاد وی، هر نظریه‌ای که در باب فاعلیت خداوند در جهان مطرح می‌شود، در صورتی پذیرفتنی است که با علم و الهیات سازگار باشد. مورفی برای تبیین دیدگاه خود در باب عملکرد خداوند در جهان از «علیت پایین ...  بیشتر