جستارهای فلسفه دین

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار/ دانشگاه فردوسی مشهد

2 استاد فلسفه و حکمت اسلامی، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

در اندیشة دینی معجزات گواهی بیّن بر صدق انبیای الهی است که زمینة ظهور یقین مخاطب را فراهم می‌کند. از نظر برخی از متکلمین و فیلسوفان مسلمان، به دلیل وجود رابطة منطقی میان معجزات و ادعای نبوت، یقین مخاطبان از نوع یقین منطقی است اما برخی دیگر به دلیل ضعف دلالت معجزات، یقین یاد‌شده را از نوع یقین اقناعی می‌شمارند. به نظر آیت‌الله جوادی آملی معجزات دلیل عقلی بر صدق نبوت‌اند و یقین حاصل از آن نیز یقین منطقی است. ظهور یقین اقناعی ناشی از مواجهة حسی مخاطبان با معجزات و ضعف ادراک عقلی مخاطبان در کشف رابطة منطقی میان معجزات و مدلول آن است. این پژوهش به بررسی و نقد این دیدگاه و میزان کارآمدی آن در ظهور یقین منطقی می‌پردازد. دستاورد این پژوهش نشان خواهد داد که هرچند دیدگاه یادشده به دلیل توجه به مبانی معرفت‌شناختی معجزات در مقایسه با سایر دیدگاه‌ها از نقاط قوت بسیاری برخوردار است اما در فرآیند تبیین دلالت منطقی معجزات، تشخیص برخی از معیارها برای مخاطبان دشوار است. علاوه بر این در پایان پژوهش تلاش شده است تا دلالت بیّن معجزات با توجه به هدف از بعثت انبیای الهی تبیین شود.

کلیدواژه‌ها

قرآن کریم
ابراهیمی دینانی، غلامحسین (1380)، قواعد کلی فلسفی در فلسفه اسلامی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
ابن‌رشد، محمد بن احمد (1998). الکشف عن مناهج الادله، مقدمه و شرح دکتر جابری، بیروت: مرکز الدراسات الوحده العربیه.
استرآبادی، محمد جعفر (1382). البراهین القاطعه، قم: مکتب الاعلام الاسلامی.
اقبال لاهوری، محمد (1377). احیای فکر دینی در اسلام، ترجمة احمد آرام،  تهران: مؤسسة فرهنگی منطقه‌ای.
ایجی، میر سید شریف (1325). شرح المواقف، قم: شریف الرضی.
بحرانی، ابن‌میثم (1406). قواعد المرام فی علم الکلام‏، قم: مکتبة آیت‌الله المرعشی النجفی.
جوادی آملی، عبدالله (1386). سرچشمه اندیشه، جلد 4، تحقیق و تنظیم عباس رحیمیان، قم: اسراء.
جوادی آملی، عبدالله (1388). تسنیم، جلد 1، تحقیق و تنظیم علی اسلامی، قم: اسراء.
جوادی آملی، عبدالله (1389 الف). تسنیم، جلد 4، تحقیق و تنظیم احمد قدسی، قم: اسراء.
جوادی آملی، عبدالله (1389 ب). تسنیم، جلد 5، تحقیق و تنظیم احمد قدسی، قم: اسراء.
جوادی آملی، عبدالله (1389 ج). تسنیم، جلد 14، تحقیق و تنظیم عبدالکریم عابدینی، قم: اسراء.
جوینی امام الحرمین، عبد الملک بن عبدالله (1416 ق). الارشاد الی قواطع الادله فی اصول الاعتقاد، بیروت: دارالکتب العلمیه.
حسینی شاهرودی، سید مرتضی، فخار نوغانی، وحیده (1394)، بررسی و نقد نظریه دلالت اقناعی معجزات، مطالعات اسلامی، دوره (1)، شماره (95)، صفحات 158-135
حسینی شاهرودی، سید مرتضی، فخار نوغانی، وحیده (1396). «بررسی و نقد دلالت عقلی معجزات بر صدق ادعای نبوت»، پژوهشنامه کلام، دورة 4.
حلی، حسن بن یوسف (1365). الباب الحادی عشر مع شرحیه النافع یوم الحشر و مفتاح الباب‏، شرح فاضل مقداد ـ ابوالفتح بن مخدوم حسینى‏، مقدمه و تحقیق از دکتر مهدى محقق‏، تهران: مؤسسة مطالعات اسلامى.‏
سبحانی، جعفر (1412). الإلهیات على هدى الکتاب و السنة و العقل‏، قم: المرکز العالمی للدراسات الإسلامیة.
خرازی، سید محسن (1417). بدایه المعارف الهیه، قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم (1420). شواهد الربوبیه، تهران: حکمت.
طباطبایی، سید محمد حسین (1374). المیزان فی تفسیر القرآن، ترجمه سید محمدباقر موسوی همدانی، قم: جامعه مدرسین.
طوسی، محمد بن حسن (1406 ق). الاقتصاد فیما یتعلق بالاعتقاد، بیروت: دارالاضواء.
طوسی، خواجه نصیر الدین (1407). تجرید الاعتقاد، قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
غزالی، محمد بن محمد (1416 ق). مجموعة رسائل الامام الغزالی، چاپ اول، بیروت: دارالفکر.
فیاض لاهیجی (1373). سرمایه ایمان در اصول اعتقادات، تهران: انتشارات الزهراء.
فیض کاشانی، محمد بن شاه مرتضی (بی‌تا). مجموعه رسائل، بی‌جا: بی‌نا.
قاضی عبدالجبار (1422 ق). شرح الاصول الخمسه، بیروت: دار احیاء التراث.
محقق حلى (1414ق). المسلک فی اصول الدین و الرسالة الماتعیة، جلد 1، مشهد: مجمع البحوث الاسلامی.
مطهری، مرتضی (1377). مجموعه آثار، تهران: صدرا.
مفید (1413). النکت الاعتقادیة، قم: المؤتمر العالمی للشیخ المفید.