جستارهای فلسفه دین

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار دانشگاه پیام نور

http://dx.doi.org/10.22034/rs.2021.34326.1414

چکیده

روی‌آورد معرفت‌شناسانۀ خدا به بررسی امکان شناخت خدا و ابزار و راه‌های تبیین شناخت او می‌‎پردازد. در اعصار مختلف کلام اسلامی، متکلمان مختلف بنابر مبانی شناختی و میزان بهره‌گیری آنها از عقل و نقل، و نیز فلسفه یا متون دینی این مسئله را تبیین کردند. علامه حلی متکلمی از مدرسه «حله» با مشی مشایی، متأثر از مبانی فلسفی مشائیان و کلام خواجه نصیر است. بررسی شناخت خدا و صفاتش باتوجه به نگاه کلامی و بهره او از فلسفه و منطق مسئله این نوشتار است. علامه حلی در شناخت خدا و صفاتش چگونه عمل کرده است؟ بهره او از فلسفه و کلام، و به‌تبع آن از عقل و نقل در این شناخت چیست؟ چگونه بین توقیفی بودن صفات خدا و اثبات عقلی صفات پیوند برقرار می‌کند؟ برای بررسی این مسئله و پاسخ به پرسش‌ها ابتدا «امکان شناخت خدا» و «راه‌های شناخت او» را بررسی نموده؛ سپس راه‌های شناخت صفات خدا را نیز تبیین می‌کنیم. علامه حلی به «وجوب شناخت خدا» قائل است و این «وجوب» را با دلایل عقلی و نقلی تبیین کرده و در بررسی صفات نیز باوجود قبولِ توقیفی بودن در انتخاب صفات، در تبیین صفات با مبانی فلسفی و استدلال عقلی و منطقی، نگاهی برون‌دینی آمیخته با درون‌دینی دارد.  

کلیدواژه‌ها

  1. منابع

    1. آل عبد الجبار بحرانى، سلیمان بن احمد (1430)، إرشاد البشر فی شرح الباب الحادی عشر، محقق آل سنبل، ضیاء بدر، قم: طلیعة النور.
    2. جمالی‌نسب، زهرا (1395)، مقایسه اندیشه‌های کلامی شیعی در مدرسه‌های بغداد و حله، با راهنمایی احمد بهشتی مهر، دانشگاه قم.
    3. حلى، حسن‌بن‌یوسف (1413)، کشف المراد فی شرح تجرید الإعتقاد، حسن‏زاده آملى، حسن‏، قم: جماعة المدرسین فی الحوزة العلمیة، قم: مؤسسة النشر الإسلامی‏.
    4. حلی، حسن‌بن‌یوسف (1363)،  انوار‌الملکوت فی شرح‌الیاقوت، تحقیق محمد نجمی الزنجانی، انتشارات بیدار.
    5. حلی، حسن‌بن‌یوسف (1982/ 1387)، نهج الحق کشف الصدق، موسسه فرهنگی و اطلاع رسانی تبیان.
    6. حلی، حسن‌بن‌یوسف (بی‌تا)، باب الحادی عشر. بی‌جا: بی‌نا.
    7. حلی، حسن‌بن‌یوسف (1370و1365)، الباب الحادی العشر مع شرحیه یوم الحشر مفتاح الباب،  با مقدمه و تحقیق مهدی محقق، تهران:  مؤسسه مطالعات اسلامی.
    8. حلی، حسن‌بن‌یوسف (1379)، نهج الحق و کشف الصدق، ترجمه علیرضا کهنسال، تهران: تاسوعا.
    9. حلى، حسن‌بن‌یوسف‏، (1409)، الألفین فی إمامة مولانا أمیرالمؤمنین علی بن أبی طالب علیه السلام‏، چ 2، قم: موسسة دار الهجرة .
    10. حلی، حسن‌بن‌یوسف (1426)، تسلیک النفس الی حظیره القدس، مقدمه جعفر سبحانی، قم:مؤسسة الإمام الصادق علیه السلام‏.
    11. حلی، حسن‌بن‌یوسف (1419)، نهایة المرام فی علم الکلام‏، مقدمه جعفر سبحانی، قم: مؤسسه الامام الصادق علیه السلام.
    12. حلی، حسن‌بن‌یوسف (1410)، رساله السعدیه، مصحح عبد الحسین محمد على بقال، قم: کتابخانه عمومى حضرت آیت الله العظمى مرعشى نجفى( ره).
    13. حلی، حسن‌بن‌یوسف، (1351)، کشف‌المراد فی تجریدالاعتقاد، ابوالحسن شعرانی، تهران: کتابفروشی الاسلامیه.
    14. حلی، حسن‌بن‌یوسف (1427)، شرح الباب الحادی عشر، محقق فاضل مقداد، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
    15. شعرانی، ابوالحسن، (1372)، کشف المراد شرح فارسی تجرید الاعتقاد، چاپ7، تهران: کتابفروشی اسلامیه.
    16. شهابی، رؤیا (1390)، « نظریه‌ی تأویل ابن ‌تیمه و علامه حلی (ره) در مورد صفات خداوند»، فصلنامه علمی- پژوهشی پژوهش‌های اعتقادی – کلامی، سال اول، شماره دوم، تابستان.
    17. غرویان، محسن (1386)، ترجمه و شرح باب حادى عشر (غرویان)، 1جلد، قم: دارالعلم.
    18. مسعودی، جهانگیر، استادی، هوشنگ (1389)، «تأثیرات عقل فلسفی برکلام شیعه»، شیعه‌شناسی، سال هشتم، شماره 29:فحات 33-61.