جستارهای فلسفه دین

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دکتری فلسفه تطبیقی و پژوهشگر

چکیده

آیا راه معقولی وجود دارد که بپذیریم  دست خداوند در طبیعت باز است؛ راهی که از ایراد تاریخیِ خدای رخنه­پوش در امان باشد؟ جان پوکینگ­هورن، فیزیکدان و متکلم مشهور انگلیسی، از پیشگامان عرصة علم و الهیات و از معروف­ ­ترین متفکران مسیحی در این صحنه است. او علاوه  بر دستاوردهای مهم در فیزیک نظری، در مباحث علم و الهیات نیز صاحب رأی به­شمار می­آید. یکی از نظریات خاص او، به تصویری مربوط می­شود که دربارۀ فعل الهی در طبیعت است. این تصویر، بر دیدگاهی واقع­گرایانه و ابتنای متافیزیک بر فیزیک مبتنی است و با توجّه به نظریه آشوب از نوعی علیت بالا به پایین دفاع می­کند. در این مقاله، پس از ذکر مقدماتی دربارۀ حیات علمی پوکینگ­هورن، نظام فکری او  متناسب با مسئلۀ فعل خداوند  ترسیم و پس از آن، دیدگاه او در این زمینه، به تفصیل، تبیین می­شود. در انتها مبانی و دیدگاه اختصاصی او در باب فعل خداوند در طبیعت، به­ویژه با توجه به مبانی حکمت اسلامی، نقد و بررسی می­شود. به­نظر می­رسد دیدگاه پوکینگ­هورن، در عین تفطّن به نکات مهم، اتقان فلسفی لازم را ندارد و او نتوانسته است تصویری استوار دربارة فعل خداوند در طبیعت، ارائه دهد.

کلیدواژه‌ها

پوکینگ‌هورن، ج. (1385). «از فیزیکدان به کشیش»، در ج. ا. حقیری،  علم و الهیات، تهران: مؤسسة فرهنگی دانش و اندیشة معاصر.
فتحی­زاده، م. (1392). «طبیعت­گرایی علمی و فراطبیعت­گرایی دینی»، پژوهش‌های علم و دین، ش 2 (پیاپی 8).
فطورچی، پ. (1380). «تأملی دربارۀ رویکردهای جدید در الهیات طبیعی با نگاه به حکمت اسلامی»، نامه علم و دین، ش 5 و 6.
فیاضی، غ. (1386). درآمدی بر معرفت‌شناسی، قم: انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
مصباح یزدی، م. (1382 الف). آموزش فلسفه جلد اول، تهران: شرکت چاپ و نشر بین‌الملل.
مصباح یزدی، م. (1382 ب). آموزش فلسفه جلد دوم، تهران: شرکت چاپ و نشر بین‌الملل.
مصباح، م. و محمدی، ع. (1395). معرفت‌شناسی، قم: انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
 
Frankenberry, N. K. (2008). The Faith of Scientists in Their Own Word, Princeton: Princeton University Press.
Gingerich, O. (2006). ‘review of Science and the Trinity’, Science and Theology News, 15.
Kim, J. (2003). The American Origins of Philosophical Naturalism, Journal of Philosophical Research, 28.
Polkinghorne, J. (1984). The Quantum World, London and New York: Longman.
Polkinghorne, J. (1994). Science and Christian Belief: theological reflections of a bottom-up thinker, London: SPCK Publishing.
Polkinghorne, J. (1998). Science and Theology, London: SPCK.
Polkinghorne, J. (2003). Belief in God in an Age of Science, New Haven: Yale University Press.
Polkinghorne, J. (2005). Exploring Reality, The Intertwining of Science and Religion, New Yourk: Yale University Press.
Polkinghorne, J. (2007). From Physicist to Priest: An Autobiography, London: SPCK.
Polkinghorne, J. (2007). Quantum Physics and Theology:An Unexpected Kinship, New Haven and London: Yale University.
Polkinghorne, J. (2008). ‘Shining a light where science and theology meet’, The Times, September 19.
Polkinghorne, J. (2009). ‘The Metaphysics of Divine Action’, In F. L. (ed.), Philosophy, Science and Divine Action, Boston: Brill.
Reisz, M. (19 February 2009). On the side of the angels, Times Higher Education.
Sharpe, K. (2003). ‘Nudging John Polkinghorne’, Quodlibet Journal, 2-3.