جستارهای فلسفه دین

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری رشته عرفان اسلامی، دانشکده حقوق، الهیات و علوم سیاسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران،

2 دانشیار عرفان، پژوهشکده فلسفه، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران، ایران، نویسنده مسئول

3 دانشیار فلسفه، دانشکده فلسفه، دانشگاه ادیان و مذاهب، قم، ایران

4 دانشیار گروه معارف اسلامی، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه فردوسی، مشهد، ایران

چکیده

مسئله وقوع شر در نظام آفرینش از جمله مسائلی است که همواره ذهن متفکران جهان را به خود معطوف ساخته است. در فلسفة دین معاصر، از سه تقریر منطقی، قرینه‌ای و اگزیستانسی برای تبیین مسئلة شر یاد می‌شود و پاسخ به این سه دسته تقریر از مسئله، به‌ترتیب در قالب دفاعیه، تئودیسه، و معنا-تسلابخشی صورت گرفته است. در این مقاله دیدگاه محیی‌الدین ابن‌عربی، نمایندة عرفان نظری و مؤسس مکتب اکبری را که از مشرب خاص عرفانی خود، به مسئلة شر پاسخ داده است مورد توجه قرار داده‌ و پاسخ‌های او را در قالب‌ دفاعیه‌ها و تئودیسه‌ها تقریر کرده‌ایم. پاسخ‌های ابن‌عربی به مسئلة شر را به‌طورعمده در قالب دفاعیه‌هایی مانند موهومی‌بودن شر، عدمی‌بودن شر و نسبی‌بودن شر، و تئودیسه‌هایی نظیر تئودیسة جبران، تئودیسة اختیار، تئوریسة بهترین جهان ممکن، تئودیسة پرورش روح، و تئودیسة خلوص، تئودیسة فرآیند، تئودیسة چلیپایی می‌توان صورت‌بندی کرد.

کلیدواژه‌ها

قرآن کریم
ابن‌عربی، محی‌الدین (بی‌تا الف). الفتوحات المکیه، چاپ اول، بیروت: دارالصادر.
ابن‌عربی، محی‌الدین (بی‌تا ب). فصوص الحکم، تصحیح و تعلیق: ابوالعلاء عفیفی، بیروت: دارالکتب العربی.
ابن‌عربی، محی‌الدین (1375). فتوحات مکیه، ترجمۀ: محمد خواجوی، تهران: مولی.
ابن‌عربی، محی‌الدین (1385). فصوص الحکم، ترجمه و توضیح: محمدعلی موحد و صمد موحد، تهران: کارنامه.
پترسون، مایکل (1397). خدا و شر (درسنامه مسئله شر)، ترجمۀ: حسن قنبری، ویراستاران: محمد کیوانفر، محمد تنها، قم: طه.
پترسون، مایکل و جمعی از نویسندگان (1377). عقل و اعتقاد دینی، ترجمة: سلطانی و نراقی، تهران: طرح نو.
پلانتینجا، آلوین (1384). فلسفه دین (خدا، اختیار و شر)، ترجمۀ: محمد سعیدی‌مهر، قم: مؤسسة فرهنگی طه.
پورمحمدی، نعیمه (1397). «الاهیات شبانی مسیحی و پاسخ به مسئله شر»، پژوهش‌های ادیانی، شماره 3‏، صص. 67 تا 88.
پورمحمدی، نعیمه (1397). درباره شر: ترجمة مقالات برگزیده در فلسفه و الهیات شر، قم: کتاب طه.
پورمحمدی، نعیمه (1392). «پاسخ به مسئله اگزیستانسی شر»، جستارهای فلسفه دین، سال دوم، ش4، صص. 10-37.
الحر‌العاملی، محمد‌بن‌الحسن بن‌علی بن‌الحسین (بی‌تا). الجواهر السنیة فی‌الاحادیث القدسیة، بیروت: موسسة الاعلمی للمطبوعات.
سبزواری، ملاهادی (1348). شرح غررالفرائد معروف به شرح منظومه حکمت، تصحیح: توشیهیکو ایزوتسو و مهدی محقق، مونترال: موسسة مطالعات اسلامی دانشگاه مک گیل.
فناری، محمد ‌‌بن‌ حمزه (1374). مصباح الانس، تصحیح: محمد خواجوی، تهران: انتشارات مولی.
قونوی، صدرالدین محمد اسحاق (1371). الفکوک، تصحیح: محمد خواجوی، تهران: انتشارات مولی.
قیصرى، داود (1375). شرح فصوص‌الحکم، تهران: شرکت انتشارات علمى و فرهنگى.
 
Holy Quran
Ibn Arabi, Mohyi al-Din (N.D). al-Fotuhat al-Makiyya, first edition, Beirut: Dar al-Sadr.
Ibn Arabi, Mohyi al-Din (N.D). Fosus al-Hikam, correction and suspension by Abul Alaa Afifi, Beirut: Dar al-Kutb al-Arabi.
Ibn Arabi, Mohyi al-Din (1375). Fotuhat Makiyah, translated by Mohammad Khajawi, Tehran: Mola.
Ibn Arabi, Mohyi al-Din (1385). Fosus al-Hikam, translated and explained by Mohammad Ali Movahed and Samad Movahed, Tehran: Karnameh.
Peterson, Michael (2017). God and evil (textbook on the problem of evil), Qom: Taha.
Peterson, Michael and et al (1377). Religious belief and understanding, translated by Soltani and Naraghi, Tehran: Tarhe No.
Platinga, Alvin (2014). Philosophy of Religion (God, free will and evil), translated by: Mohammad Saeedi Mehr, Qom: Taha Cultural Institute.
Pourmohammadi, Naimeh (2017). "Christian Pastoral Theology and the Answer to the Problem of Evil", Religious Researches, No. 3, pp. 67-88.
Pourmohammadi, Naimeh (2017). About evil: translation of selected articles in the philosophy and theology of evil, Qom: Taha.
Pourmohammadi, Naimeh (2012). "Answer to the Existential Problem of Evil", Essays on the Philosophy of Religion, No. 4, pp. 37-10.
Al-Harr al-Aamili, Muhammad bin al-Hasan bin Ali bin Al-Hussein (N.D). Al-Jawahir al-Sunniyya fi al-Ahadith al-Qudsiya, Beirut: Al-Alami Scientific Institute for Publications.
Sabzevari, Molahadi (1348). The description of Gharral Faraid, known as Manzume Hikmat, edited by Toshi Hiko Izutsu and Mehdi Mohaghegh. Montreal: Institute of Islamic Studies, McGill University.
Fanari, Mohammad Bin Hamzah (1374). Misbah Elans, corrected by Mohammad Khajawi, Tehran: Mola.
Qunavi, Sadr al-Din Mohammad Ishaq (1371). Al-Fukuk, corrected by Mohammad Khajawi, Tehran: Mola.
Qaysari, Davud (1375). Commentary on Fosus al-Hikam, Tehran: Scientific and Cultural Publishing Company.