نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسنده
دکتری تخصصی علوم سیاسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات
چکیده
هدف از پژوهش حاضر بررسی رویکرد علی شریعتی به عنوان یکی از روشنفکران مذهبی معاصر ایران به تاریخ اسلام و بررسی تاثیرپذیری وی از نظریه تضاد طبقاتی مارکس در تحلیل و تفسیر پدیده‌های تاریخی در صورتبندی کلی دیدگاه‌های مذهبی وی است. شریعتی با بکارگیری نظریه تضاد طبقاتی در خوانش تاریخ اسلام و متون دینی روایتی انقلابی را از آن استخراج کرده که در ترسیم سیمای ایدئولوژیک از دین در تفکر وی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. مسئله اصلی این است که نظریه تضاد طبقاتی چه جایگاهی در تاریخ‌پژوهی و اسلام‌شناسی شریعتی داشته است؟ این پژوهش با استفاده از روش تحلیلی- تاریخی می‌خواهد ضمن تحلیل شاخصه‌های اصلی روایت شریعتی از تاریخ و متون دینی تمایز رویکرد وی را با انگاره‌های مارکسیستی صورتبندی کند. خوانش رادیکال و انقلابی شریعتی از تاریخ اسلام نتیجه تاثیرپذیری وی از نظریات تاریخی مارکس است اما این به معنی پذیرش کامل انگاره‌های ماتریالیستی نظریات تاریخی مارکس نیست. نحوه استفاده شریعتی از ظرفیت نظریه تضاد طبقاتی در ارائه خوانشی جدید از دین با تمرکز برتاریخ متون دینی از مهم‌ترین یافته‌های این پژوهش است. نتیجه کلی این پژوهش نشان‌گر آن است که تفکیک نظریه تضاد طبقاتی از ماتریالیسم تاریخی در سنت مارکسیستی مهم‌ترین ویژگی خوانش رادیکال و انقلابی شریعتی از تاریخ اسلام است.
کلیدواژه‌ها
منابع
آبراهامیان، یرواند (1377). ایران بین دو انقلاب، ترجمه احمد گل محمدی و محمد ابراهیم فتاحی، تهران: نشرنی.
بروجردی، مهرزاد (1384). روشنفکران ایرانی و غرب، ترجمه جمشید شیرازی، تهران: فرزان روز.
بیات، آصف (1391). سیاست‌های خیابانی: جنبش تهی‌دستان ایران، ترجمه اسدالله نبوی چاشمی، تهران: پردیس دانش.
رهنما، علی(1383)، مسلمانی در جستجوی ناکجاآباد، ترجمه کیومرث قرقلو، تهران: گام‌نو.
شریعتی، علی (۱۳۶۰). مذهب علیه مذهب، مجموعه آثار ۲۲، تهران: سبز.
شریعتی، علی (1361الف). جهان‌بینی و ایدئولوژی، مجموعه آثار 23، تهران: شرکت سهامی انتشار.
شریعتی، علی (1361ب). تاریخ تمدن1، مجموعه آثار 11، چ سوم، تهران: آگاه.
شریعتی، علی (1362الف). انسان، مجموعه آثار 24، تهران: انتشارات الهام.
شریعتی، علی (1362ب). علی علیه السلام، مجموعه آثار 26، تهران: انتشارات نیلوفر.
شریعتی، علی (1363). اسلام‌شناسی (درس‌های دانشگاه مشهد)، مجموعه آثار 30، تهران: چاپخش.
شریعتی، علی (1370الف). اسلام‌شناسی(3)، مجموعه آثار 3، تهران: قلم.
شریعتی، علی(1370ب). چه باید کرد، مجموعه آثار 20، تهران: قلم.
شریعتی، علی (1370ج). تحلیلی از مناسک حج، مجموعه آثار 6، تهران: الهام.
شریعتی، علی (1373). ابوذر، مجموعه آثار 3، تهران: الهام.
شریعتی، علی (1375). اسلام‌شناسی(1)، مجموعه آثار ۱۶، تهران: قلم.
شریعتی، علی (1377). جهت‌گیری طبقاتی در اسلام. مجموعه آثار 10، تهران: قلم.
شریعتی، علی (1380). حسین وارث آدم، مجموعه آثار 19، تهران: قلم.
شریعتی، علی (1384). ما و اقبال، مجموعه آثار 5، تهران: الهام.
شریعتی، علی (1389). بازگشت، مجموعه آثار 4، تهران: الهام.
شریعتی، علی (1391). میعاد با ابراهیم، مجموعه آثار 29، تهران: دیدار.
کالینیکوس، آلکس (1383). اندیشة انقلابی مارکس، ترجمة پرویز بابایی، تهران: قطره.
مارکس، کارل (1386). هجدهم برومر لوئی بناپارت، ترجمه از محمد پورهرمزان، آبادان: پرسش.
مارکس، کارل (1381). درباره مسأله یهود؛ گامی در نقد فلسفه حق هگل، ترجمه مرتضی محیط، تهران: اختران.
مارکس، کارل (1383). فقر فلسفه، ترجمه آرتین آراکل، تهران: اهورا.
مارکس، کارل و انگلس، فردریک (1386). «مانیفست کمونیست»، ترجمه حسن مرتضوی و محمود عبادیان، مانیفست پس از 150 سال، تهران: آگاه.
میلرز، چالرز رایت (1381). مارکس و مارکسیسم، ترجمه محمّد رفیعی مهرآبادی، تهران: خجسته.
وود، آلن (1387). کارل مارکس، ترجمه شهناز مسمی‌‌پرست، تهران: ققنوس.
Abrahamian, Ervand (1989). Radical Islam: The Iranian Mojahedin. New Haven: Yale University Press.
Althusser, Louis (1969). For Marx, translated by Ben Brewster, London:Verso.
Dabashi, Hamid (2008). Islamic Liberation Theology: Resisting the Empire, London: Routledge.
Kain, P. J. (1980). “Marx’s Dialectic Method” in Critical Assessments, London: Routledge.
Nasr, Vali (2007). The Shia Revival, New York: Times Bestseller.
Marx, Karl and Engels, Friedrich (1970). The German Ideology: Part 1, trans. and ed. Chris Arthur, New York: International Publishers.
Marx, Karl (1964). Early Writings, trans. and ed. Tom Bottomore, New York: McGraw-Hill.
Marx, Karl (1967). Capital, ed. F. Engels, New York :International Publishers.
Marx, Karl (1968). "Preface to a Contribution to the Critique of Political Economy" in Marx and Engels: Selected Works in One Volume, London: Lawrence and Wishart.
Matin-Asgari, Afshin (2017). Both Eastern and Western: An Intellectual History of Iranian Modernity, Cambridge: Cambridge University Press.
Matin, Kamran (2010)."Decoding Political Islam: Uneven and Combined Development and Ali Shariati's Political Thought, " in International Relations and non-Western Thought: Imperialism, Colonialism, and Investigations of Global Modernity, ed. Robbie Shilliam , London: Routledg.
Mirsepassi, Ali (2017). Transnationalism in Iranian Political Thought: The Life and Times of Ahmad Fardid, Cambridge: Cambridge University Press.
Read, J. (2019). The Bloomsbury Companion to Marx, London: Bloomsbury press.
William Baker, Raymond (2022). “Ali Shariati: The Believing Revolutionary” in Justice in Islam: The Quest for the Righteous Community From Abu Dharr to Muhammad Ali, Oxford: Oxford University Press.
[In Persian]
Abrahamian, Ervand (1998). Iran between two revolutions, translated by Ahmad Golmohammadi and Mohammad Ibrahim Fattahi, Tehran: Nashr-e Ney.
Boroujerdi, Mehrzad (2005). Iranian and Western intellectuals, translated by Jamshid Shirazi, Tehran: Farzan Rooz.
Bayat, Asif (2012). Street Politics: Poor People's Movements in Iran, translated by Asadullah Nabovi Chashmi, Tehran: Pardis Danesh.
Callinicos, Alex (2004). The Revolutionary Ideas of Karl Marx, translated by Parviz Babaei, Tehran: Ghatreh.
Marx, Karl (2007). 18th Brumaire of Louis Bonaparte, translated by Mohammad Porhormzan, Abadan: Porsesh.
Marx, Karl (2002). About the Jewish problem, a step in the critique of Hegel's philosophy of right, translated by Morteza Mohit, Tehran: Akhtaran.
Marx, Karl (2004). The Poverty of Philosophy, translated by Artin Arakel, Tehran: Ahura .
Marx, Karl and Engels, Frederick (2007). "The Communist Manifesto", translated by Hassan Mortazavi and Mahmoud Ebadian, Manifesto after 150 years, Tehran: Agah.
Millers, Charles Wright (2002). Marx and Marxism, translated by Mohammad Rafiei Mehrabadi, Tehran: Khojasteh.
Rahnama, Ali (2004), An Islamic Utopian: A Political Biography of Ali Shariati, translated by Kiyomarth Qarqlou, Tehran: Gameno.
Shariati, Ali (1981). Religion Vs. Religion, collected works 22, Tehran: Sabz.
Shariati, Ali (1982a). worldview and ideology, collected works 23, Tehran: sherkat Sahami Enteshar.
Shariati, Ali (1982b). History of Civilization 1, collected works 11, Tehran: Agah.
Shariati, Ali (1983a). Human, collected works 24, Tehran: Elham.
Shariati, Ali (1983b). Ali , collected works 26, Tehran: Nilufar Publications.
Shariati, Ali (1984). Islamology (courses of Mashhad University), collected works 30, Tehran: Chapakhsh.
Shariati, Ali (1991a). Islamology (3), collected works 3, Tehran: Qalam
Shariati, Ali (1991b). What should be done, collected works 20, Tehran: Qalam.
Shariati, Ali (1991c). An analysis of Hajj rituals, collected works 6, Tehran: Elham.
Shariati, Ali (1994). Abuzar, collected works 3, Tehran: Elham.
Shariati, Ali (1996). Islamology (1), collected works 16, Tehran: Qalam.
Shariati, Ali (1998). Class orientation in Islam, collected works 10, Tehran: Qalam.
Shariati, Ali (2001). Hussein; the heir of Adam, collected works 19, Tehran: Qalam.
Shariati, Ali (2005). We and Iqbal, collected works 5, Tehran: Elham.
Shariati, Ali (2010). Coming back, collected works 4, Tehran: Elham.
Shariati, Ali (2012). Miyad Ba Ibrahim, collected works 29, Tehran: Didar.
Wood, Alan (2008). Karl Marx, translated by Shahnaz Mesmiparast, Tehran: Qoqnoos.
)