جستارهای فلسفه دین

نوع مقاله : مقاله ترویجی

نویسندگان

1 استادیار گروه فلسفه وکلام دانشکده الهیات وعلوم اسلامی دانشگاه تبریز

2 دانشجوی دکتری رشته کلام اسلامی، دانشگاه تبریز

چکیده

دین یکی از عناصر و پدیده‌هایی است که از دیرباز بشر با آن سروکار داشته و هیچ دوره‌ای را نمی‌توان یافت که در آن دین وجود نداشته‌باشد. منشأ این پدیده مهّم همواره ذهن بسیاری از انسان‌ها را درگیر کرده و دیدگاه‌های مختلفی پیرامون این مسئله شکل گرفته‌است. امیل دورکیم بر این باور است که دین منشأئی اجتماعی دارد و عاملی برای وحدت و یکپارچه‌سازی جامعه است تا جامعه از تضادها و تعارضات خلاصی‌یابد و ورای این نمی‌توان منشأ و کارکردی برای دین قائل شد. در این مقاله با روش توصیفی- تحلیلی سعی بر این است تا به تبیین مبانی دورکیم دراین‌باره و نقد دیدگاه او از منظر شهید مطهری و جان هیک پرداخته‌شود. مبنای اصلی نظریه دورکیم همان توتمیسم است، اما هیچ مدرکى دال بر این امر وجود ندارد که توتمیسم به همان‌سان که دورکیم تصور مى‌کرد، پدید آمده‌باشد و سرچشمه نهایى دیگر ادیان باشد. از‌سوی‌دیگر، یکسان‌انگاری آموزه‌های دینی با آموزه‌های اجتماعی، نفی کارکردهای اخلاقی، معنوی، اقتصادی و شخصی دین و تمرکز صرف بر کارکرد اجتماعی آن و نسبی‌گرایی و عدم‌قابلیت تسّری این نظریه به تمام ابنای بشر، از جمله‌ی مواردی است که بطلان نظریه‌ی دورکیم را آشکار می‌سازد.

کلیدواژه‌ها

پالس، دنیل (1382)، "هفت نظریه در باب دین"، ترجمه عزیز بختیاری، چاپ اول، قم: مؤسسه آموزشی امام خمینی.
جوادی آملی، عبدلله (1380)، "انتظار بشرازدین"، تحقیق وتنظیم محمدرضا مصطفی‌پور، چاپ دوم، قم: نشراسراء.
دورکیم، امیل (1391)، "جامعه‌شناسی و فلسفه"، ترجمه مرتضی ثاقب‌فر، چاپ اول، تهران: انتشارات سایه.
دورکیم، امیل (1393)، "قواعد روش جامعه‌شناسی"، ترجمه هوشنگ نایبی، چاپ اول، تهران: انتشارات آگاه.
دورکیم، امیل (1396)، "صور بنیانی حیات دینی"، ترجمه رویا خوی، چاپ ششم، تهران: انتشارات مرکز.
دورکیم، امیل (1400)، "قواعد روش جامعه‌شناختی"، ترجمه گلنار نوری علمی، چاپ اول، تهران: انتشارات باریستان.
ریتزر، جورج (1391)، "نظریه جامعه‌شناسى در دوران معاصر"، ترجمه محسن ثلاثى، چاپ هفدهم، تهران: انتشارات علمى.
ریمون، آرون (1377)، "مراحل اساسی سیر اندیشه در جامعه‌شناسی"، ترجمه باقر پرهام، چاپ اول، تهران: انتشارات علمی فرهنگی.
سبحانی، جعفر (1389)، " دفاع عقلانی از دین"، فصل نامه نقد ونظر، سال هفتم، شماره دوم.
شجاعی‌زند، علیرضا (1391)، "جامعه‌شناسی دین"، چاپ دوم، تهران: نشر نی.
طباطبایی، محمد حسین (1363)، "المیزان"، ترجمه محمدباقر همدانی، چاپ اول، قم: انتشارات اسلامی.
فروید، زیگموند  (1362)، "تابو و توتم"، ترجمه ایرج پورباقر، چاپ اول، تهران: انتشارات آسیا.
قائمی‌نیا، علیرضا (1379)، "درآمدی بر منشأ دین"، چاپ اول، قم: انتشارات معارف.
قراملکی، احد فرامرز (1383)، "استاد مطهری و کلام جدید"، چاپ اول، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
مطهری، مرتضی (1370)، "بیست گفتار"، چاپ هفتم، تهران: صدرا.
مطهری، مرتضی (1374)، "مجموعه آثار"، چاپ اول، تهران: انتشارات صدرا.
مطهری، مرتضی (1382)، "فطرت"، چاپ اول، تهران: صدرا.
مطهری، مرتضی (1388)، "علل گرایش به مادی‌گری"، چاپ ششم، قم: انتشارات صدرا.
مطهری، مرتضی (1389)، "اصول فلسفه و روش رئالیسم"، چاپ چهاردهم، تهران: انتشارات صدرا.
مورنو، آنتونیو (1390)، "یونگ، خدایان و انسان مدرن"، ترجمه داریوش مهرجوی، چاپ اول، تهران: نشر مرکز.
همیلتون، ملکم (1392)، "جامعه‌شناسی دین"، ترجمه محسن ثلاثی، چاپ چهارم، تهران: نشر ثالث.
هیک، جان (1372)، "فلسفه دین"، ترجمه بهرام راد، چاپ اول، تهران: انتشارات هدی.
Barbara, King (2007), “Evolving God: A Provocative View on the Origins of Religion”, New York, Doubleday Publishing.
Comte, Auguste (1998), “Introduction to Positive Philosophy”, Indiana: Hackett Publishing Company.
Durkheim, Emile (1995), “The Elementary Forms of Religious Life”, trans. By Karen E. Fields, New York, The Free Press.
Feuerbach, Ludwig (1854), “The Essence of Christianity”, Oxford, Oxford University Press.
Hick, John (1990), “Philosophy of Religion”, New Jersy, Prentice-Hall.
Marx, Karl; Engels, Friedrich (2019), “Manifesto of the Communist Party or The Communist Manifesto”, Grapevine.