جستارهای فلسفه دین

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناسی ارشد فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه قم

2 دانشیار فلسفه و کلام اسلامی ، دانشگاه قم

10.22034/philor.2023.2001792.1428

چکیده

در الهیات از دیرباز این‌که خداوند این جهان را از عدم آفریده یا جهان به‌نحوی از انحاء پیش‌تر وجود داشته، ذهن همگان را به خود درگیر کرده است. فقرۀ نخست باب اول سفر پیدایش را شاید بتوان چالش‌برانگیزترین موضعی دانست که ذهن الهی‌دانان یهودی را در بابِ مسالۀ خلقت به خود مشغول کرده است. از دیگر سو، در سنت فلسفه و کلام اسلامی نیز مسالۀ خلق از آن جمله اموری بوده که تبیین آن امری گریزناپذیر می‌نموده. در این مقاله نخست سویه‌های مختلف فقرۀ نخست باب اول سفر پیدایش و کژتابی‌های حائل بر آن را خواهیم کاوید و آن‌گاه به سراغ سویه‌ای از مفهوم خلق می‌رویم که ملاصدرا در تفسیر خود از حدیث «کنز مخفی» به دست داده است. بعد از کاوش در فقرۀ مذکور در سفر پیدایش و کنکاش در تفسیر ملاصدرا از حدیث نشان خواهیم داد که تفسیر او از مسالۀ «خلق» در این حدیث تا چه اندازه به روشن‌تر شدن محتوای عادت‌گریز فقرۀ اول کمک خواهد کرد. تفسیر ملاصدرا بستری فرآهم خواهد آورد تا یافته‌های نوین خود را در بابِ معنای «خلق» در سفر پیدایش در پرتویی تازه بنگیریم. در انتها خواهیم دید که در هر دو سنت خلق به معنای از عدم آفریدن نیست و بدین ترتیب تعبیری نو از «آغاز» به دست خواهیم داد.

کلیدواژه‌ها

منابع
ابن‌عربی، محیی‌الدین (1998). رسائل ابن عربی، دراسة و تحقیق: قاسم محمد عباس و حسین محمد عجیل، طبعة الاولی، ابوظبی: منشورات المجمع الثقافی.
الآملی، السید حیدربن علی (1386). جامع الانوار و منبع الانوار، تصحیح: هانری کربن و عثمان یحیی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
بن‌جاؤون، سعدیا (2015). تفسیرُ التوراة بالعربیة، اخرجه و صححه: یوسف درینبورج، قاهره: المرکز الفومى للترجمة.
تفلیسی، ابوالفضل حبیش‌بن ابراهیم (1386). وجوه قرآن، به اهتمام: دکتر مهدی محقق، چاپ چهارم، تهران: نشر دانشگاه تهران.
الجیلی، عبدالکریم (2008). الکهف و الرقیم فی شرح بسم الله الرحمن الرحیم، تحقیق و مراجعه: الشیخ قاسم الطهرانی، بیروت: دار و مکتبة الهلال.
الجیلی، عبدالکریم (2010). الانسان الکامل، قدّم له و صححه: ابراهیم الکیالی، بیروت: دارالکتب العلمیة.
الصدوق (1381). التوحید، صححه و علق علیه: الشیخ سید هاشم طهرانی، قم: انتشارات اسلامی.
الفراهیدی، خلیل بن احمد (2003). کتابُ العین، ترتیب و تحقیق: الدکتور عبدالحمید الهنداوی، بیروت: دارالکتب العلمیة.
القاسانی، عبدالرزاق (2009). اصطلاحات الصوفیة، بیروت: دارالمحجه البیضاء.
ملاصدرا (1375). مجموعه رسائل فلسفی ملاصدرا، تصحیح: حامد ناجی اصفهانی، تهران: انتشارات حکمت.
ملاصدرا (1387). تفسیر القرآن الکریم، تصحیح: محمد خواجوی، قم: انتشارات بیدارفر.
ملاصدرا (1385)، الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعة، تصحیح و تعلیق: آیت‌الله حسن حسن‌زاده الآملی، تهران: موسسة الطباعة والنشر لوزارة الثقافة و الارشاد الاسلامی.
 
Biblia Hebraica Stuttgartensia (1997). German Bible Society: Compact edition.
Biblia Sacra (2005). Londen: edition electronica.
Midrash Bereshit rabbah (1912). ed. Albeck-Theodor, Berlin: Akademie Verlag.
Novum Testamentum Graece (2012). 28th Revised ed. Nestle-Aland, German Bible Society.
Peshitta: Genesis (2019). ed. George A. Kiraz & Andreas Juckel, Piscataway, Gorgias Press.
Targum Neofiti 1: Genesis (1992). by Martin McNamara, M.S.C., Collegeville, The Liturgical Press
Benner, Jeff A. (2005). The Ancient Hebrew Lexicon of the Bible Hebrew Letters, Words and Roots Defined Within Their Ancient Cultural Context.
Flavius Josephu (1892). Flavii Iosephi opera. B. Niese. Berlin: Weidmann.
Walton, John H. (2009). The lost world of Genesis One: ancient cosmology and the origins debate, London, IVP Academic.
Mathews, K. A. (1996). Genesis 1-11:26. United States: Broadman & Holman Publishers.
Philo (2009). On the Creation; Allegorical Interpretation of Genesis 2 and 3. 1, Massachusetts, Harvard University Press.
Philo (2009). On the Special Laws (Book 4). On the Virtues. On Rewards and Punishments, Massachusetts, Harvard University Press.
Bordreuil, Pierre et Briquel-Chatonnet, Françoise (2000). Le temps de la Bible, Paris, Fayard.
Wardlaw, T. R., Jr. (2014). "The Meaning of ברא in Genesis 1:1-2:3", Vetus Testamentum, 64(3), pp. 502-513.