جستارهای فلسفه دین

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری رشته فلسفه و کلام اسلامی، دانشکده حقوق، الهیات و علوم سیاسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

2 استادیار گروه فلسفه، موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران، تهران، ایران

10.22034/philor.2022.557293.1402

چکیده

کرکگور با موضعی ایمان‌گرایانه به تحلیل رابطه‌ی ایمان و عقل می‌پردازد. او معتقد است عقلانی کردن ایمان امری متناقض است و هرگز نمی‌شود ایمان را، که شور و حقیقتی انفسی است، در بند عقلانیت گرفتار کرد. مطهری، برخلاف این نگرش ایمان‌گرایانه، عقیده دارد مبنای ایمان عقلانیت است، هرچند طریق انفسی یا راه فطرت نیز در وصول به حقیقت نقش‌آفرین است. هم مطهری هم کرکگور به نقش اراده در ایمان قائل‌اند. هر دو باطن ایمان را تسلیم می‌دانند و هر دو تصویری از انسان تعالی‌یافته ارائه می‌کنند. با این حال، کرکگور اساساً متعلق ایمان را امر پارادوکسیکالِ خدای تجسدیافته در قالب بشر می‌داند در حالی که مطهری، ضمن تأکید بر ایمان عارفانه و شورمندانه، به عقلانی بودن ایمان دینی قائل است. آنچه، به‌رغم این اختلاف‌ها، مطهری و کرکگور را به یکدیگر نزدیک می‌کند تلقی آنان از زندگی اخلاقی است، زندگی‌ای که مبنایی ایمانی دارد و شاکله‌اش را تسلیم باطنی به خدایی می‌سازد که فطرت آدمی را سرشته است. به نظر می‌رسد می‌توان برای تلفیق دیدگاه‌های متفاوت کرکگور و مطهری راهی یافت. جست‌وجوی ما در پی این راه شورمندی ایمان کرکگوری را با میزانی کمال‌یافته از تکامل عقلانی نزد مطهری، که متضمن درک محدودیت‌ها و نارسایی‌های عقل انسانی است، هم‌طراز می‌کند.

کلیدواژه‌ها

آدامز، رابرت مری هیو، 1381، ”ادله‌ی کرکگور بر ضد استدلال آفاقی در دین“، در سیری در سپهر جان، مقالات و مقولاتی در معنویت، ترجمه‌ی مصطفی ملکیان، تهران: نگاه معاصر.
اکبری، رضا، 1386، ایمان گروی، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
اندرسن، سوزان لی، 1397، فلسفه‌ی کرکگور، ترجمه‌ی خشایار دیهمی، تهران: طرح نو.
پورحسن، قاسم، 1395، «مطهری و معرفت شناسی دینی: بازکاوی نظریه‌ی دلیل‌گرایی اعتدالی» در مطهری و فلسفه‌ی دین، ویراسته‌ی رضا اکبری، تهران: بنیاد علمی و فرهنگی استاد شهید مرتضی مطهری.
پورمحمدی، نعیمه، 1390، ایمان و اخلاق، رویکردی به الهیات کرکگور و اشاعره‌ی متقدم، قم: انتشارات دانشگاه ادیان و مذاهب.
جوادی، محسن، 1395، «نسبت دین و اخلاق از دیدگاه شهید مطهری» در مطهری و فلسفه‌ی دین، ویراسته‌ی رضا اکبری، تهران: بنیاد علمی و فرهنگی استاد شهید مرتضی مطهری.
ژیلسون، اتین، 1378، عقل و وحی در قرون وسطی، ترجمه‌ی شهرام پازوکی، تهران: گروس.
کاپلستون، فردریک، 1375، تاریخ فلسفه، ج 7، ترجمه‌ی داریوش آشوری، چ 2، انتشارات علمی فرهنگی.
کاپوتو، جان دی، 1397، چگونه کرکگور بخوانیم، ترجمه‌ی صالح نجفی، چ 3، تهران: نشر نی.
کرکگور، سورن، 1374، ”انفسی بودن حقیقت است“، ترجمه‌ی مصطفی ملکیان، مجله‌ی نقد و نظر، ش 3 و4، ص 62-81.
کرکگور، سورن، 1393، ترس و لرز، ترجمه‌ی عبدالکریم رشیدیان، چ 12، نشر نی.
کرکگور، سورن، 1399، تکرار ، ترجمه‌ی صالح نجفی، چ 7، تهران: نشر مرکز.
کلنبرگر، جی، 1384، کرکگور و نیچه، ایمان و پذیرش ابدی، ترجمه‌ی ابوتراب سهراب و الهام عطاردی، چ1، تهران: انتشارات نگاه.
مطهری، مرتضی، 1384، مجموعه‌ی آثار، جلد 1 تا 8، 17،10، 21، 22، 23، 24، 25، 29، چ7، تهران: صدرا.
مطهری، مرتضی، 1374، مقالات فلسفی، جلد 2، چ 2، تهران: صدرا.
مطهری، مرتضی، 1378، یادداشت‌ها، جلد 1 تا 15، چ 1، تهران: صدرا.
 
 
Evans, C.Stephen, 1983, Kierkegaard’s “Fragments” and “postscript”: The Religious Philosophy of Johannes Climacus, Humanities Press International INC.
________ , 1992, Passionate Reason: Making Sense of Kierkegaard’s Philosophical Fragments Indiana Series in the Philosophy of Religion; Indiana University Press.
_________, 2004, Kierkegaard’s Ethics of Love, Divine Commands & Moral Obligation, Oxford: University Press.
_________, 2006, Kierkegaard on Faith and the Self, Baylor University Press.
_________, 2010, “Faith and Reason in Kierkegaard’s Concluding.” In Kierkegaard’s Concluding Unscientific Postscript: A Critical Guide / ed. Furtak Rick Anthony, Cambridge University Press.
Kierkegaard, Soren, 1941, Fear and Trembling and The Sickness Unto Death , tr. Walter Lowrie: Princeton University Press.
_________, 1974, Concluding Unscientific Postscript, translated by Walter Lowrie, Princeton press.
_________, 1983, Fear and Trembling, translated and edited by  Howard V. Hong and Edna H. Hong, Princeton University Press.
_________, 1985, Philosophical Fragments, trans. Howard V. Hong and Edna H. Hong Princeton University.
_________, 1987, Either/or, Vol.II , tr. Walter Lowrie: Humphery Milford, Oxford University Press.
_________, 1991, a, Stages On Life’s Way, tr. Howard V. Hong and Edna H. Hong Princeton: Princeton University.
_________, 1991, b, Practice in Christianity, tr. Howard V. Hong and Edna H. Hong Princeton: Princeton University.
_________, 1992, Concluding Unscientific Postscript to Philosophical Fragments, trans. Howard V. Hong and Edna H. Hong Princeton University.
_________, 1995, Works of Love, tr. Howard V. Hong and Edna H. Hong, Princeton: Princeton University Press.
_________, 2009, Concluding Unscientific Postscript to the Philosophical Fragments. Ed. & trans. Hannay, Alastair, Cambridge University Press.