جستارهای فلسفه دین

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکترای گروه فلسفه و کلام اسلامی، واحد فسا، دانشگاه آزاد اسلامی، فسا، ایران

2 استادیار دانشگاه آزاد اسلامی، واحد شیراز، گروه معارف، شیراز، ایران

3 استادیار .دانشگاه آزاد اسلامی. واحد فسا، گروه فلسفه اسلامی، فسا، ایران،

10.22034/philor.2022.550704.1385

چکیده

در این نوشتار، مسأله‌ی کثرت و تنوع دینی در آراء جوادی آملی و پاسخ او به پرسش‌های اصلی ذیل این مسأله مورد بررسی قرار می‌گیرد. هدف این پژوهش این است که با روش توصیفی – تحلیلی به گونه‌شناسی دیدگاه جوادی آملی در خصوص مسأله‌ی تعدد ادیان پرداخته و اندراج پاسخ‌های او به سه پرسش اصلی مساله‌ی تعدد ادیان یعنی پرسش حقانیت، پرسش نجات و پرسش تعامل پیروان ادیان، ذیل یکی از نظریات اصلی این مسأله معین گردد. در راستای دست‌یابی به این هدف، دیدگاه جوادی آملی در خصوص پرسش حقانیت بر اساس وحدت دین و فطرت، نقد نسبیت در فاعل و واقعیت و مسأله‌ی صراط مورد واکاوی قرار گرفته و نشان داده می‌شود که جوادی آملی بیشتر موضعی انحصارگرایانه نسبت به حقانیت ادیان دارد. جوادی آملی در پاسخ به پرسش نجات با طرح مسائلی هم‌چون هدایت و معذوریت، نگرشی شمول‌گرایانه را در پیش می‌گیرد. در پاسخ به نحوه‌ی تعامل با پیروان سایر ادیان نیز، ایشان معتقد به همزیستی مسالمت‌آمیزِ متکی بر معیار و ملاک هستند همزیستی‌ای که عملا متکی بر نگرش شمول‌گرایانه به تعدد و کثرت دینی قابل تحقق است.

کلیدواژه‌ها

قرآن کریم
آیت‌اللهی، حمید رضا (1399). «رواداری ادعای ادیان توحیدی بر ناحق بودن سایر ادیان»، فصلنامه‌ی نشریه‌ی جستارهای فلسفه‌ی دین، سال نهم، شماره 2، صص 77-95.
اخگر، محمدعلی (1395). «تبیین شمول‌گرایی دینی بر مبنای تشکیک صدرایی»، فصلنامه‌ی نشریه‌ی جستارهای فلسفه‌ی دین، سال پنجم، شماره 2، صص23-44.
بیسینگر، دیوید (1394). تنوع دینی (دانش‌نامه فلسفه استنفورد 52)، ترجمه‌: مهدی اخوان، تهران: انتشارت ققنوس.
پترسون، مایکل؛ هاسکر، ویلیام؛ رایشنباخ، بروس؛ بازینجر، دیوید (1387). کتاب عقل و اعتقاد دینی: درآمدی بر فلسفه دین، ترجمه: ابراهیم سلطانی، احمدبن‌محمدمهدی نراقی، تهران: طرح نو.
تقوی‌زاده، سید غفار (1397). «تبیین دیدگاه جوادی آملی در باب کثرت ادیان»، پایان‌نامه‌ی کارشناسی ارشد با راهنمایی دکتر وحید سهرابی‌فر و مشاوره دکتر مصطفی‌پور، دانشگاه ادیان و مذاهب.
جوادی آملی، عبدالله (1372). شریعت در آینة معرفت، قم: مرکز نشر فرهنگی رجاء.
جوادی آملی، عبدالله (1375). رسالت قرآن، نوبت دوم، قم: مرکز نشر فرهنگی رجاء.
جوادی آملی، عبدالله (1376). «پلورالیزم دینی»، کتاب نقد، سال اول، شماره چهارم، صص 349-360.
جوادی آملی، عبدالله (1378). تسنیم تفسیر قرآن کریم، علی اسلامی، ج 1و 2و 6، چاپ اول، قم: انتشارات اسراء.
جوادی آملی، عبدالله (1379). «انسان و دین»، نشریه پاسدار اسلام، شماره 223.
جوادی آملی، عبدالله (1379). «پلورالیزم دینی»، تهیه و تنظیم محمدرضا مصطفی پور، مجله پاسدار اسلام، شماره 227.
جوادی آملی، عبدالله (1379). «مرزهای ذات، صفات و افعال خداوند»، نشریه پاسدار اسلام، شماره 219-220.
جوادی آملی، عبدالله (1380). دین شناسی، قم: مرکز نشر اسراء.
جوادی آملی، عبدالله (1383). هدایت در قرآن، قم: مرکز نشر اسراء.
جوادی آملی، عبدالله (1387). تسنیم تفسیر قرآن کریم، عبدالکریم عابدینی، ج 14، قم: مرکز نشر اسراء.
جوادی آملی، عبدالله (1391). انتظار بشر از دین، قم: مرکز نشر اسراء.
جوادی آملی، عبدالله (1391). تفسیر تسنیم، محمد فراهانی، ج 27، قم: اسراء.
حسین‌نژاد، سولماز (1400). «کثرت‌گرایی در نجات از منظر آیت الله جوادی آملی»، پایان‌نامه‌ی سطح 3 حوزه با راهنمایی علیرضا آل بویه، مرکز تربیت مدرس صدیقه کبری (ع).
حسینی، سیدحسن (1382). پلورالیزم دینی یا پلورالیزم در دین، تهران: سروش.
خسرو پناه، عبدالحسین (1388). کلام جدید ) با رویکرد اسلامی (، قم: نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه ها، دفتر نشر معارف.
رشاد، علی اکبر (1391). «ابهامات مفهوم شناختی پلورالیسم دینی جان هیک»، قبسات، دوره 17، شماره 64، تابستان 1391، صص 5-22.
سروش، عبدالکریم (1378). صراط‌های مستقیم، تهران: موسسه‌ی فرهنگی صراط.
سلیمانی، عبدالرحیم (1397). تعارض دعاوی ادیان، قم: دانشگاه مفید.
شیروانی، علی (1391). «بازسازی برهان تجربه دینی بر اساس دیدگاه پلنتینگا»، پژوهشنامه فلسفه دین، بهار و تابستان، شماره 19، صص55-74.
طباطبایی، محمد حسین (1374).  المیزان فی تفسیر القرآن، سید محمد باقر موسوى همدانى، قم: دفتر انتشارات اسلامى جامعه ى مدرسین حوزه علمیه قم.
قدردان قراملکی، محمدحسن (1389). « پلورالیزم دینی ناسازگار با قرآن»، فصلنامه تخصصی مطالعات تفسیری، پاییز، شماره3، صص53-84.
کاپلستون، فردریک (1375). تاریخ فلسفه، جلد یکم (یونان و روم)، تهران: شرکت انتشارت علمی و فرهنگی و سروش.
کامران، حسن (1382). تکثر ادیان در بوته‌ی نقد (نگاهی جامع به بحث پلورالیسم دینی)، قم: نشر معارف.
کربلایی پازوکی، علی (1385). «پاسخ به کثرت گرایی دینی و انحصارگرایی مسیحی»، آینه معرفت، دوره6، شماره2، صص25-54.
مروی‌نام، محسن (1399). «شمول‌گرایی نجات از دیدگاه کارل رانر و استاد مطهری و نقش آن در گفتگوی اسلام و مسیحیت»، فصلنامه‌ی نشریه‌ی جستارهای فلسفه‌ی دین، سال نهم، شماره 1، صص 1-24.
هیک، جان (1390). «پلورالیسم دینی و اسلام»، در (محمـد محمـدرضـایی؛ کـلام جدیـد با رویکرد تطبیقی)؛ قم: نشر معارف.
هیک، جان (1386). مباحث پلورالیسم دینی، به انضمام بررسی دیدگاه متفکران مسلمان/ به قلم محمد لگنهاوزن، ترجمه‌ی عبدالرحیم گواهی، تهران: علم.
Rahner, Karl (2001). “Christianity and the None-Christian Religions”, P 19-38. in Hick, John and Hebblethwaite, Brain. (2001), Christianity and Other Religions: Selected readings, Oxford: One World press.
Hick, John (2001). Dialogues in the Philosophy of Religion, New York: Palgrave.