جستارهای فلسفه دین

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناسی ارشد دانشگاه فردوسی مشهد

2 دانشیار دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

آن‌چه را ابوالفتوح رازی «طریقت احتیاط» می‌نامد صورتِ استدلالی است که مشهورترین روایت آن‌ـ دستِ کم در منابع غربی‌ـ «شرط‌بندی پاسکال» نامیده می‌شود. برخی از قدیمی‌ترین تقریر‌های این استدلال را می‌توان در میراث حدیثی ائمۀ شیعی سراغ گرفت. گروهی نیز معتقدند ریشۀ استدلال پاسکال را باید در کتب متفکران مسلمان پیدا کرد. در جُستار پیشِ رو قصد بر این است روایت‌های اسلامی این استدلال با تقریر پاسکال بازخوانی و مقایسه شود. مدعای پژوهش انطباقِ نسبی صورت آن‌ها در عین نا‌همخوانی محتوا و غایت است. این امر از پیش‌فرض‌های متفاوتی نشئت می­گیرد که هر یک از تقریرها متکی بر آن‌ها هستند. در مرتبۀ سنجش، ابتدا صورت روایت‌ها با یکدیگر مقایسه می­شود، سپس در چهار موضعِ قدرت عقل نظری در شناخت خداوند،‌ نظریۀ ایمان، جمع سو­د دنیوی و اخروی و جدلی یا برهانی­بودن استدلال‌ها نقاط هم‌خوانی و افتراق احصا می­شود.

کلیدواژه‌ها

قرآن کریم. ترجمۀ بهاء‌الدین خرمشاهی، چاپ چهارم، تهران: انتشارات دوستان و نیلوفر.
ابن‌بابویه، ابوجعفر محمدبن­‌علی (1372). عیون اخبار الرضا (ع)، ترجمۀ حمیدرضا مستفید، علی‌اکبر غفاری، جلد 1، چاپ اول، تهران: دارالکتب‌الاسلامیه.
ابن‌بابویه، ابوجعفر محمدبن ‌علی (بی‌تا). التوحید، الطبع الاول، قم: جماعة المدرسین فی الحوزه العلمیه.
ابوالفتوح‌رازی، حسین‌بن‌علی (1378). روض الجنان و روح الجنان فی تفسیرالقرآن. تصحیح: محمد جعفر یاحقی، محمد مهدی ناصح، جلد 17، چاپ اول، مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی.
اکبری، رضا (1384). ایمان‌گروی. چاپ اول. قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
ایزوتسو، توشی‌هیکو (1380). مفهوم ایمان در کلام اسلامی، ترجمۀ زهرا پورسینا. چاپ دوم، تهران: سروش.
پامر، مایکل (1393). دربارة خدا، ترجمۀ نعیمه پورمحمدی، چاپ اول، تهران: علمی فرهنگی.
پترسون، مایکل و هاکسر، ویلیم و رایشنباخ، بروس و بارینجر، دیوید (1393). عقل و اعتقاد دینی، ترجمۀ احمد نراقی، ابراهیم سلطانی، چاپ هشتم، تهران: طرح نو.
تالیافرو، چارلز (1382). فلسفۀ دین در قرن بیستم، ترجمۀ انشاءالله رحمتی، چاپ اول، تهران: نشر سهروردی.
جوادی ‌آملی، عبدالله (1374). تبیین براهین اثبات خدا، چاپ اول، قم: مرکز نشر اسراء.
خسروی‌فارسانی، عباس و اکبری، رضا (1384). «تحلیل و نقد شرطیه پاسکال با توجه به نظریه تصمیم‌سازی»، پژوهشنامه فلسفة دین، ش 13.
شیخ، سعید (1369). مطالعات مقایسه‌ای در فلسفة اسلامی، ترجمۀ مصطفی محقق داماد، چاپ اول، تهران: خوارزمی.
عهد جدید (1387). ترجمۀ پیروز سیار، چاپ دوم، تهران: نشر نی.
غزالی، محمدبن‌ محمد (1964). میزان العمل، تحقیق: سلیمان دنیا، الطبعه الاولی. قاهره: دارالمعارف.
غزالی، محمدبن‌ محمد (1988). الأربعین فی أصول­الدین، الطبعه الاولی، بیروت: دارالکتب العلمیه.
کاپلستون، فردریک (1385). تاریخ فلسفه، ترجمۀ غلامرضا اعوانی، جلد 4، چاپ دوم، تهران: انتشارات علمی فرهنگی و سروش.
کشفی، عبدالرسول و اسدی، سیاوش (1389). «جایگاه «دل» در معرفت­شناسی دینی پاسکال»، پژوهشنامة فلسفة دین، ش 18.
کلینی، محمدبن‌یعقوب (1388). الاصول من الکافی. جزء الاول، الطبع الثالث، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
گیسلر، نورمن (1391). فلسفة دین، ترجمۀ حمیدرضا آیت‌الهی، چاپ اول، تهران: حکمت.
مجلسی، محمدباقر (1403). بحارالانوار، الطبعه الثانیه، بیروت: مؤسسه الوفاء.
مصباح‌یزدی، محمد­تقی (1384). آموزش عقاید، چاپ هفدهم، تهران: چاپ و نشر بین‌الملل.
 
Amesbury, Richard (2016). ‘Fideism’, The Stanford Encyclopedia of Philosophy, Edward N. Zalta (ed.), URL = <https://plato.stanford.edu/archives/win2016/entries/fideism/>.
Brown, Geoffrey (1984). ‘A defence of Pascal's wager’, Religious Studies, Vol. 20.
Hájek, Alan (2012). ‘Pascal's Wager’, The Stanford Encyclopedia of Philosophy, Edward N. Zalta (ed.), URL = <http://plato.stanford.edu/archives/win2012/entries/pascal-wager/>.
Hammond, Nicholas (ed.) (2003). The Cambridge Companion to pascal, UK: Cambridge University Press
Jordan, Jeff (2006). Pascal's Wager: Pragmatic Arguments and Belief in God, New York: Oxford University Press.
Pascal, Blaise (1995). Pensees, Honor Levi (Trans.), Anthony Levi (ed.), New York: Oxford University Press.