جستارهای فلسفه دین

شمولگرایی‌نجات‌از‌دیدگاه‌کارل‌رانر‌و‌استاد‌مطهری و‌نقش‌آن‌در‌گفتگوی اسلام‌و‌مسیحیت

محسن مروی نام

دوره 9، شماره 1 ، مرداد 1399، ، صفحه 1-24

https://doi.org/http://dx.doi.org/10.22034/rs.2020.5368

چکیده
  از جمله مباحثی که نقش مؤثّر و سازنده‌ای در تأثیر و کارآمدی گفتگوهای ادیان، خصوصاً اسلام و مسیحیّت و چگونگی ارتباط پیروان این‌دو دین می‌تواند داشته باشد، تبیین جایگاه نجات و رستگاری و سرنوشت پیروان این‌دو دین و به تعبیری بحث «شمول‌گرایی نجات» است که با بررسی و آسیب‌شناسی گفتگوها و ارتباطات صورت گرفته بین ادیان مختلف مخصوصاً ...  بیشتر

بررسی نقادانه خداباوری شکاکانه برگمن و بن‌بست شکاکیت اخلاقی

فاطمه سعیدی؛ عبدالرسول کشفی؛ امیرعباس علی‌زمانی

دوره 8، شماره 1 ، اردیبهشت 1398، ، صفحه 1-23

https://doi.org/http://dx.doi.org/10.22034/rs.2019.3766

چکیده
  خداباوری شکاکانه یکی از انواع پاسخ‌های فیلسوفان خداباور در واکنش به مسئلۀ قرینه‌ای شر است. این رویکرد که خود دربردارندۀ مجموعه‌ای از آراست، با تکیه بر محدودیت قوای شناختی بشر و پیچیدگی و ژرفای واقعیت ارزشی، در ادعای گزاف‌بودن شرور تردید می‌افکند. این مقاله مبتنی بر آرای برگمن، از فیلسوفان برجستۀ این حوزه، است. برگمن با مطرح‌کردن ...  بیشتر

خلق گرایی مطلق، پاسخی به چالش افلاطون گرایی برای خداباوری و نقدهای ویلیام کریگ بر آن

طیبه شاددل؛ حسین اترک

دوره 10، شماره 1 ، شهریور 1400، ، صفحه 1-25

چکیده
  خلق­گرایی مطلق یا افلاطون­گرایی تعدیل­شده پاسخی است برای چالشی که افلاطون­گرایی برای خداباوری ایجاد می­کند. دغدغۀ اصلی این دیدگاه، تلائم و هماهنگی میان خداباوری با افلاطون­گرایی است. خلق­گرایی مطلق در واقع مدعی است حقایق ضروری نیز مانند موجودات ممکن وابسته به خداوند هستند. از این­رو، ما در فهرستِ وجودشناسی با موجودی ...  بیشتر

تحلیلی بر زمینه های شکل گیری دیدگاه روان شناختی دین از منظر فروید

غلامحسین خدری

دوره 10، شماره 2 ، اسفند 1400، ، صفحه 1-19

چکیده
  تبیین و تحلیل روان گرایانه (کاوش در لایه های پنهان روان ناخود آگاه) از ریشه های تاریخی و ماهیت دین ، از سوی فروید (1856-1939م) روانکاو اتریشی، هنوز هم در شمار معروف ترین نظریه های متداول در حوزه "روان شناسی دین" در عالم معاصر است.وی که هرگز نتوانست از یکطرف با وجه ربانی خداگونه گی انسان از در آشتی بر آید و از سوی دیگر با کشش مفرطش به روان تحلیلگری ...  بیشتر

الحاد هستی‌شناختی نیچه و آثار روانی- فرهنگی آن

امیرعباس سولی‌خانی؛ قدرت‌الله قربانی

دوره 10، شماره 2 ، اسفند 1400، ، صفحه 21-42

https://doi.org/10.22034/philor.2022.553482.1393

چکیده
  پرسش‌هایی چون آیا خدایی هست؟ و آیا اعتقاد به خدا، زندگی را معنادار می‌سازد؟ از جمله زنده‌ترین پرسش‌های فلسفی هستند و نیچه به هردو پرداخته است. او با طرح صورتی از استدلال اختفای الهی وجود خدا را نفی کرده و برآن است که اگر تعریف ادیان توحیدی از خدا را پذیرا شویم، نمی‌توانیم سکوت وی را در طول تاریخ و در عرض جغرافیا توجیه نماییم. نیچه ...  بیشتر

دین‌شناسیِ دورکیم در نگاه فرانظریه‌ای شریعتی

سید جواد میری

دوره 9، شماره 1 ، مرداد 1399، ، صفحه 25-40

https://doi.org/http://dx.doi.org/10.22034/rs.2020.5369

چکیده
  در این مقاله، نقد شریعتی بر جامعه‌شناسی دین دورکیم واکاوی شده است. این واکاوی نشان می‌دهد هر نظریه‌ای باید مورد بحث و نقد قرار گیرد و شریعتی نشان داده است که نظریة دورکیمی یکی از مهم‌ترین سرچشمه‌های جامعوی کردن مقولة دین است (که توانسته نحله‌های گوناگون ضدّ مذهبی را تقویت کند) و در این قالب، مسئلة «احساس دینی» در تاریخ بشر ...  بیشتر

نقش گرامر زبان دینی در فهم معنای خدا از نگاه فیلیپس و نقد آن

زینب شکیبی

دوره 8، شماره 1 ، اردیبهشت 1398، ، صفحه 25-35

https://doi.org/http://dx.doi.org/10.22034/rs.2019.3767

چکیده
  فیلیپس معتقد است به‌کارگیری مفاهیم دینی توسط مؤمنان، یگانه ابزار برای فهم معنای خدا در بازی زبان دینی است، نه مطابقت با واقعیت خارجی. او بر همین اساس می‌گوید ادراک حقیقت الهی خارج از نحوة زندگی دینی باعث سقوط به ورطة مغالطة تعالی زبان دینی خواهد شد. لذا نگاه مبتنی بر ترس از عذاب الهی و یا امید به پاداش خداوند را طرد می‌کند. او با پذیرش ...  بیشتر

نقد و بررسی ظرفیت های مطالعات زیستی - دینی (نوروفلسفه، علوم شناختی دین، هوش معنوی

غلامحسین خدری؛ حسین سخنور

دوره 10، شماره 1 ، شهریور 1400، ، صفحه 27-47

چکیده
  بعد از پیدایی و رشد مطالعات زیستی-دینی، ژنتیک رفتاری و علم ژنتیک مولکولی، زمین و ساحت دیگری تعریف و در نتیجه برای شناخت این دسته از مسائل از جمله منشاء دین‌ورزی، محققان به سراغ دانش بیولوژی و عصب‌شناسی رفته و در راستای کند و کاو پیرامون عامل گرایش‌های دینی ، عواملی از جمله VMAT2 موسوم به «ژن خدا» را آدرس می دهند. تمرکز تلاش این ...  بیشتر

جایگاه دیگری و اخلاق از منظر کیرکگور

راضیه زینلی؛ امیرعباس علی‌زمانی

دوره 8، شماره 1 ، اردیبهشت 1398، ، صفحه 37-62

https://doi.org/http://dx.doi.org/10.22034/rs.2019.3810

چکیده
  قصد اصلی ما در این مقاله، پرداختن به «دیگری» و ارتباط آن با فردِ انسانی از منظر کیرکگور است. پرسش اصلی ما این است که آیا ما در آیینۀ «دیگری» خود را می‌شناسیم یا «دیگری» مانع و حائلی است در شناخت ما از خویشتن. ما ابتدا جایگاه «دیگری» را در مراحل سه‌گانۀ حیات بررسی کرده و تفاوت آن‌ها را با یکدیگر مطرح می‌کنیم و در ...  بیشتر

شرّ بنیادین و مسئولیّت اخلاقی در فلسفۀ کانت

فاضل بوستان؛ محمد شکری؛ علی مرادخانی

دوره 9، شماره 1 ، مرداد 1399، ، صفحه 41-56

https://doi.org/http://dx.doi.org/10.22034/rs.2020.5555

چکیده
  کانت در دین در محدودۀ عقل تنها، این نظریه را ارائه می‌دهد که طبیعت انسان اساساً واجد یک شرّ بنیادین است. استدلال کانت برای شرّ بنیادین، عمدتاً از دو بخش تشکیل شده است؛ یکی میل ذاتی انسان نسبت به شرّ و دیگری ادعای فراگیر بودن شرارت بنیادین. کانت‌‌ با نفی نظریۀ گناه نخستین، اصرار‌ مـی‌ورزد کـه شـرّ بنیادین مشخّصه ناگزیر طبیعت انسان ...  بیشتر

الاهیات اولویت: تحلیل دیدگاه ابوالحسین بصری در مسئله "خدا و جهان"

محمدمهدی جندقیان؛ رضا اکبری

دوره 10، شماره 2 ، اسفند 1400، ، صفحه 43-65

https://doi.org/10.22034/philor.2022.555081.1400

چکیده
  "الاهیات اولویت" عنوانی است که برای نظامِ الاهیاتی ابوالحسین بصری در بررسی مسئله­ی فعل الاهی یا مسئله­ی عام­تری که امروز با عنوان "خدا و جهان" شهرت یافته است، معرفی شده است. ابتناء الاهیات او بر نظریه­ی اولویتِ علّی-معلولی و نه ضرورت بود. او معتقد بود چون جهان، اشیاء و روابط درونِ آن مخلوق خدای مختار است، بنابراین روابطِ طبیعی ...  بیشتر

طرح تبیینی در اتحاد نفس و بدن بر اساس رهیافت وجودی ملّاصدرا (ره)

روح الله بهی

دوره 10، شماره 1 ، شهریور 1400، ، صفحه 47-76

چکیده
  در این مقاله مسئله رابطه نفس و بدن را از رهگذر رهیافت وجودی صدرالمتألّهین بررسی می‌کنیم. صدرا در تبیین این رابطه گاه به یگانگی و گاه به دوگانگی حکم می کند؛ همچنین تبیین مشهور وی از منظری تحلیلی با چالش‌هایی روبروست. در تعلیل این دو مشکل می‌توان گفت فیلسوف برای افاده حقایق وجودی لازم است دخل و تصرف‌هایی در چارچوب‌های متعارف فلسفی ...  بیشتر

بحران کرونا: بستری برای بازنگری در مسئلۀ علم و دین از منظر «دین عامیانه»

محمد مهدی فلاح

دوره 9، شماره 1 ، مرداد 1399، ، صفحه 57-75

https://doi.org/http://dx.doi.org/10.22034/rs.2020.5556

چکیده
  مسئلۀ علم و دین ازجمله مسائل اصلی درفلسفۀ دین به‌حساب می‌آید.رخدادهای به‌خصوص تاریخی بسترهایی هستندبرای به محک گذاشتن الگوهایی که برای تبیین نسبت علم و دین درفلسفۀ دین مطرح شده‌اند.ازجملۀ این رخدادهای تاریخی که جامعۀ بشری امروزباآن دست به گریبان است می‌توان به بحران کرونا اشاره کرد. به‌نظر می‌رسد الگوهایی که تاکنون برای تبیین ...  بیشتر

تلفیق متافیزیک بوهمی و صدرایی برای تبیین فعل الهی

حسین اجتهادیان

دوره 8، شماره 1 ، اردیبهشت 1398، ، صفحه 63-81

https://doi.org/http://dx.doi.org/10.22034/rs.2019.4039

چکیده
  مکانیک کوانتم گرچه نظریه‌ای برای توضیح پدیده‌های فیزیکی بود ولی فیزیک‌دانان را با پدیده‌هایی مواجه کرد که باورهای رایج متافیزیکی آن‌ها را به چالش می‌کشید. لذا تفسیرهای مختلفی از مکانیک کوانتم ارائه شد که ناشی از برداشت‌های فلسفی متفاوت از مکانیک کوانتم بود. در میان این تفاسیر، تفسیر دیوید بوهم با توجه به ویژگی‌های خاصی که دارد ...  بیشتر

خداباوری و خداناباوری، چیستی دگرگونی اندیشه آنتونی‌فلو

مسعود خوش‌طینت؛ امیر محبیان؛ مهدی نجفی افرا

دوره 10، شماره 2 ، اسفند 1400، ، صفحه 67-87

https://doi.org/10.22034/philor.2022.552995.1392

چکیده
  پرسش از آغاز و انجام هستی، از جمله مباحث بنیادینی است که فلاسفه با رویکردهای مختلفی مانند قرینه‌گرایی به آن پرداخته‌اند. آنتونی فلو یکی از فیلسوفان قرینه‌گرایی است که در طول دو دوره حیات علمی خود با تکیه بر قرائن، به دنبال واکاوی خداباوری بوده و ابتدا به خداناباوری و سپس به خداباوری روی می‌آورد. البته دگرگونی باور او به خداوند به ...  بیشتر

بررسی نسبت عقل و دین در اندیشه‌ی دکارت

مصطفی عابدی؛ محمد اصغری؛ عیسی موسی زاده

دوره 10، شماره 1 ، شهریور 1400، ، صفحه 77-96

چکیده
  در عقل‌گرایی جدید که با دکارت شروع می‌شود، معرفت فراتر از عقل جایی ندارد و هر آن‌چه با عقل شناختنی نباشد، در حوزه معرفت جای نمی‌گیرد. از آنجا که دکارت ایمان را از سنخ معرفت نمی-شمارد، میان عقل و دین تفاوتی ماهوی می‌گذارد و آن دو را به دو معنای کاملاً مختلفی تفسیر می‌نماید؛ به این معنا که ایمان را از تبار باور شمرده و آن را با اعتماد ...  بیشتر

رهیافتی منطقی بر آموزۀ «عدل الهی» در نهج‌البلاغه

آیسودا هاشم پور؛ عبدالعلی شکر

دوره 9، شماره 1 ، مرداد 1399، ، صفحه 77-94

https://doi.org/http://dx.doi.org/10.22034/rs.2020.5557

چکیده
  رویکرد حضرت علی (ع) در نهج­ البلاغه به آموزۀ عدل الهی و تفهیم آن بر اساس اسلوب منطقی و التفات به مواد و قالب‌ استدلال­های ایشان در تبیین این موضوع، مورد عنایت عدل‌پژوهان واقع نشده است. در کلام حضرت (ع) عدل تکوینی، بر محور توازن در عالم هستی استوار است که به اعتقاد ایشان علاوه بر غنای از تشریح، می­تواند به‌عنوان مقدمه­ای بارز ...  بیشتر

نقد و بررسی نسبت علم الهی با اختیار انسان در الهیات گشوده بر مبنای فلسفه صدرایی

سیدمحمدعلی دیباجی؛ عیسی محمدی نیا

دوره 8، شماره 1 ، اردیبهشت 1398، ، صفحه 83-104

https://doi.org/http://dx.doi.org/10.22034/rs.2019.4126

چکیده
  خداباوری گشوده، رویکردی نوین در عرصة الهیات و فلسفة دین به‌شمار می‌رود که با نظرات و دیدگاه‌های خود نظرات اندیشمندان معاصر را به خود جلب کرده است. ادعای اصلی حامیان این رویکرد این است که بسیاری از آموزه‌های رایج کلام مسیحی در باب ذات و صفات خداوند مطابق با کتاب مقدس نیستند و از همین رو ناسازگاری‌هایی را با علم جدید در اندیشه‌های ...  بیشتر

بررسی رابطه ایمان و کفر با علم در کلام صدرالمتألهین و عین القضاه همدانی

سمیه امیری؛ عباس احمدی سعدی؛ محمد علی اخگر

دوره 10، شماره 2 ، اسفند 1400، ، صفحه 89-108

https://doi.org/10.22034/philor.2022.554755.1396

چکیده
  از دیر زمان در تمدن اسلامی و مسیحی، متفکران و الهیدانان، درباره مفهوم ایمان و کفر و مسائل پیرامون آن‌ها با رویکردهای مختلف تفسیری، فلسفی، کلامی و عرفانی مباحث فراوانی مطرح نموده‌اند. این مباحث بازتاب اجتماعی فراوانی همچون تکفیر و تقدیس به همراه داشته است. عین القضاۀ همدانی پس از بیان تفاوت علم و معرفت، راه شناخت حقیقی را طوری ورای ...  بیشتر

چالش عینیت و ذهنیت در نظریه هرمنوتیکی امیلیوبتی، راه کار او برای حل این چالش و نقد آن

مسعود فیاضی

دوره 10، شماره 1 ، شهریور 1400، ، صفحه 97-113

چکیده
  امیلیو بتی هرمنوتیست ایتالیایی عینیت‌گرای نوروش‌شناختی قرن بیستم است. او که از مخالفان هرمنوتیک فلسفی گادامر است تلاش کرده با ادامه دادن راه شلایرماخر و اصلاح نظریه فهم متن او نظریه هرمنوتیکی جدیدی ارائه دهد که در فهم مراد مولف کارآمدتر باشد. او معتقد است؛ راه رسیدن به مراد مولف بازسازی قصد او از طریق بازسازی اندیشه‌هایش است. به ...  بیشتر

نقد و بررسی نسبت جاودانگی و معنای زندگی (از نظر برنارد ویلیامز)

محمد محمد رضایی؛ سیده زینب مهربان پور

دوره 9، شماره 1 ، مرداد 1399، ، صفحه 95-120

https://doi.org/http://dx.doi.org/10.22034/rs.2020.5715

چکیده
  هر انسانی که اندک شناختی از خود و اطراف خود پیدا کند با این پرسش روبه‌رو می‌شود که آیا مرگ پایان وجود و همۀ امیال و آرزوهای ماست؟ و اگر این‌طور نیست، زندگی یا زندگی‎های بعدی ما چگونه خواهند بود؟ این پرسش قدمتی به اندازۀ زندگی بشر داشته و اعتقاد به جاودانگی در تفسیر انسان از زندگی و معناداری یا بی‌معنا بودن آن نقش مهمی ایفا می‌کند. ...  بیشتر

نظریه عدمی شر؛ چالش‌ها و پاسخ‌ها

فاطمه رأفتی؛ محمد سعیدی مهر

دوره 8، شماره 1 ، اردیبهشت 1398، ، صفحه 105-127

https://doi.org/http://dx.doi.org/10.22034/rs.2019.4371

چکیده
  نظریة عدمی شر نظریة عامی در باب ماهیت شرور است که بر طبق آن همة شرور سرشتی عدمی (یا به تعبیر دیگر، سلبی) دارند. در سده‌های میانه فیلسوف‌ـ‌الهیدانان مسیحی برجسته‌ای همچون سنت آگوستین و توماس آکوئینی طرف‌دار این نظریه بوده‌اند. این نظریه پس از قرن‌ها کم‌توجهی اخیراً در میان فیلسوفان دین معاصر مورد توجه قرار گرفته است. در این مقاله ...  بیشتر

ایمان، عقلانیت و زندگی اخلاقی از دیدگاه کرکگور و مطهری

متین السادات عرب زاده؛ امیرحسین خداپرست

دوره 10، شماره 2 ، اسفند 1400، ، صفحه 109-130

https://doi.org/10.22034/philor.2022.557293.1402

چکیده
  کرکگور با موضعی ایمان‌گرایانه به تحلیل رابطه‌ی ایمان و عقل می‌پردازد. او معتقد است عقلانی کردن ایمان امری متناقض است و هرگز نمی‌شود ایمان را، که شور و حقیقتی انفسی است، در بند عقلانیت گرفتار کرد. مطهری، برخلاف این نگرش ایمان‌گرایانه، عقیده دارد مبنای ایمان عقلانیت است، هرچند طریق انفسی یا راه فطرت نیز در وصول به حقیقت نقش‌آفرین ...  بیشتر

خانواده و خداناباوری فرزندان

اسماعیل علی‌خانی

دوره 10، شماره 1 ، شهریور 1400، ، صفحه 115-136

چکیده
  یکی از تغییرات اجتماعی بنیادین دنیای مدرن، کم‌رنگ شدن دین‌داری و خداباوری است. عوامل متعددی در این پس‌رفتن دریای ایمان سهیم هستند. یک عامل مهم این رخداد، خانواده است؛ که معمولا توجه اندکی را به خود جلب کرده است. شواهد و مستندات آماری و جامعه‌شناختی این ایده را به اثبات می‌رساند که جریان بی‌دینی و خداناباوری به این عامل مهم نیز گره ...  بیشتر

واکاوی دین پژوهیِ شریعتی با تاکید بر دو مفهوم تشیع علوی و تشیع صفوی

سید جواد میری

دوره 9، شماره 1 ، مرداد 1399، ، صفحه 121-138

https://doi.org/http://dx.doi.org/10.22034/rs.2020.5845

چکیده
  این مقاله این مسئله را مورد بازیابی و بررسی قرار داده که مبنای بحث شریعتی در گفتمان خویش، از تشیّع چیست. دو مفهوم تشیّع علوی و تشیّع صفوی در نگاه شریعتی باید در قالب دیالکتیک نهضت و نظام، مفهوم‌سازی شود. او مفاهیم تشیّع علوی و تشیّع صفوی را معادل یا در قالب بحث جامعه‌شناختیِ تبدیل حرکت به سازمان، مفهوم‌سازی می‌کند و از این‌روی می‌گوید ...  بیشتر