جستارهای فلسفه دین

ابعاد وجودی، معرفتی و زبانی الاهیات سلبی دیونوسیوس مجعول

امیر نصری؛ عطیه کشتکاران

دوره 4، شماره 1 ، اردیبهشت 1394، ، صفحه 97-115

چکیده
  الاهیات سلبی پاسخی به پرسش از چگونگی سخن‌گفتن از ذات خداوند و امکان شناخت وی است که به صورت سلب زبانی نمود می‌یابد و از سه بُعد وجودی، معرفتی و زبانی قابل بررسی است. دیونوسیوس مجعول فیلسوف و عارف مسیحی اوایل قرون وسطی است که الاهیات سلبی وی تأثیر بسیاری بر عارفان پس از خود داشته است. شیوة الاهیاتی وی متشکل از چهار مرحله است: 1. ایجابی، ...  بیشتر

بررسی دیدگاه ویلیام هاسکر درباره «علم میانی» خداوند با تکیه بر آرای توماس فلینت

زهرا کاراندیش؛ عبدالرسول کشفی

دوره 3، شماره 1 ، اردیبهشت 1393، ، صفحه 97-125

چکیده
  نظریة علم میانی یکی از راه‌حل‌های جبرگرایی الهیاتی است. بر مبنای جبرگرایی الهیاتی، اگر علم خداوند به رویدادهای آینده، ازجمله افعال انسان، خطاناپذیر باشد، انسان کاری جز آن‌چه خداوند از پیش می‌داند نمی‌تواند بکند، از این رو، در افعال خود مجبور است. این نظریه با اعتقاد به این‌که خداوند به تمام شرطی‌های ‌خلاف ‌واقع که در مورد موجودات ...  بیشتر

تحلیل و بررسی انگارۀ «وعدۀ فرجام شناختی» در الهیات امید یورگن مولتمان

رسول رسولی پور؛ حسن سرایلو

دوره 9، شماره 2 ، آذر 1399، ، صفحه 97-120

https://doi.org/http://dx.doi.org/10.22034/rs.2021.35644.1424

چکیده
  زندگی اجتماعی بشر در میان آرمان کامیابی ابدی و آرمان­شهر محفوف به عدل و صلح از یک سو، و رنج ناشی از واقعیات تلخ حیات جمعی او مانند مرگ، استثمار، فقر و ... از سوی دیگر، ذهن بسیاری  را برای ارضای گرایش­های اُتوپیایی و غلبۀ بر رنج و شر، به خود مشغول کرده است. فیلسوفان دین،­ روان­شناسان و جامعه­شناسان همگی در­پی نسخه­ای راه­گشا ...  بیشتر

بررسی آرای پویمن دربارۀ مبانی معرفت‌شناختی اندیشۀ کرکگور

حسین محمودی

دوره 1، شماره 1 ، اردیبهشت 1391، ، صفحه 99-118

چکیده
  ایمان شورمندانه، مطلوب هر نگاه دینی است. در نگاه کرکگور این شورمندی در گرو پارادوکس است و فقط با اعتقاد و عمل به «امر محال» به‌دست می‏آید. ازهمین‌روست که رویکرد آفاقی زدایندۀ هرگونه شورمندی است و صرفاً، با رویکرد انفسی است که می‏توان ایمانی شورمندانه داشت. مبانی اندیشۀ کرکگور دراین‌مورد، از سویی، یک دیدگاه «غیرقیاس‏گروانه» ...  بیشتر

نقد ماهیت سلبی سنت‌گرایی در اندیشه سیدحسین نصر

محمد نژادایران

دوره 5، شماره 1 ، اردیبهشت 1395، ، صفحه 101-122

چکیده
  سنت‌گرایی یک جریان فکری جدید است که در واکنش به روند رو به رشد مدرنیته در جهان امروز پدید آمده است. بررسی مبانی انسان‌شناختی، معرفت‌شناختی و دین‌شناختی سنت‌گرایی نشان می‌دهد که این جریان فکری فاقد هرگونه ماهیت ایجابی است و صرفاً می‌توان آن را در نسبت سلبی با مفاهیم اصلی مدرنیته نظیر سوژة استعلایی، علم مدرن و عرفی‌گرایی درک کرد. ...  بیشتر

تبیین ماهیت علم خداوند از دیدگاه ویلیام آلستون و بررسی تطبیقی آن با دیدگاه شیخ اشراق

حسین شوروزی؛ محمد سعیدی مهر؛ اعظم قاسمی؛ رضا ماحوزی

دوره 7، شماره 2 ، آبان 1397، ، صفحه 103-127

چکیده
  مسئلة ماهیت علم خداوند از مسائلی است که از دیر باز ذهن اندیشمندان و متفکران را به خود واداشته است. در فلسفة دین معاصر، ویلیام آلستون به این مسئله چیستی ماهیت علم خداوند می‌پردازد؛ آیا می‌توان گفت علم خداوند همان باور صادق موجه است؟ در فلسفة اسلامی نیز علم را به دو قسم تقسیم می‌کنند؛ علم حضوری و علم حصولی. علم خداوند کدام قسم از این ...  بیشتر

بررسی معنای دین بر اساس «درآمد» درس‌گفتارهای فلسفة دین هگل

علی مرادخانی؛ پریزاد سینایی

دوره 2، شماره 1 ، فروردین 1392، ، صفحه 105-117

چکیده
  هگل نخستین فیلسوفی بود که در درس‌هایش در برلین مباحثی ذیل عنوان فلسفة دین مطرح کرد. دریافت او از دین علاوه‌ بر فهم متعارف، از فهم هم‌عصرانش نیز متفاوت بود. هگل بر خلاف تلقی روزگارش نه دین را از حوزة شناخت بیرون گذاشت و نه آن را به احساس فروکاست. او با نگاه تاریخی خود ادیان را در سیر تاریخی آن‌ها دید و با اصول دیالکتیکی خویش به درک تازه‌ای ...  بیشتر

بررسی استدلال‌های ماتریالیستی ریچارد داوکینز دربارة خدا و تکامل

علیرضا فرخی بالاجاده؛ امیرعباس علی‌زمانی

دوره 1، شماره 2 ، آبان 1391، ، صفحه 105-128

چکیده
  نظریة ‌‌خداناباورانة ‌‌ریچارد داوکینز، زیست‌شناسِ انگلیسی، بر دو استدلال «سادگی» و «فرایند انباشتی» مبتنی است؛ بر اساس استدلال سادگی قوانین بنیادین فیزیک ساده‌اند و از این‌رو، پیدایش تصادفی و بی‌دلیل قوانین بنیادین تبیینی ساده است، ولی فرض وجود خالقی که طراح جهانی با چنین پیچیدگی‌های بسیار گسترده باشد، نظریه‌‌ای ...  بیشتر

نقد و بررسی مطالعات عصب شناختی تجربه دینی : مسائل و محدودیت ها

کریم کرمی

دوره 2، شماره 4 ، دی 1392، ، صفحه 107-133

چکیده
  یکی از حوزه های متاخر مطالعات عصب شناختی ، بررسی ماهیت تجربه دینی و ملازم های محتمل عصبی آن است. عصب شناسان در این حوزه مطالعاتی در صدند با بررسی ساختار‌های عصبی میانجی در بروز تجربه دینی ، فهم دقیقی از ماهیت تجارب دینی به عنوان یک عمل شناختی بدست آورند. این مقاله با بررسی مطالعات عصب شناختی تجربه دینی ، دو رویکرد غالب در چنین مطالعاتی ...  بیشتر

چگونگی تبیین امکان باور به خدا نزد هایدگر

فاطمه محمد؛ محمد اکوان

دوره 8، شماره 2 ، اسفند 1398، ، صفحه 109-130

https://doi.org/http://dx.doi.org/10.22034/rs.2020.5168

چکیده
  نوشتار حاضر با هدف تبیین دیدگاه هایدگر در خصوص ساحت الوهی و درنهایت مفهوم «خدا» به شیوه توصیفی- تحلیلی با تفسیر و تحلیل محتوای آثار هایدگر به نگارش درآمده است. از اینرو سؤال اصلی این نوشتار آن است که آیا می­توان از امکان باور به «خدا» نزد هایدگر سخن گفت که در این وادی سکوت اختیار کرده و با پروردن ایمان خارج از اشکال سنتی، ...  بیشتر

دین‌پژوهی مصطفی ملکیان؛ بررسی و نقد

علی رحیمی شاهرخت؛ علی حقی

دوره 6، شماره 1 ، اردیبهشت 1396، ، صفحه 109-126

چکیده
  یکی از نظریه‌های عرصة دین‌پژوهی معاصر ایران پروژة «عقلانیت و معنویت» مصطفی ملکیان است. این نظریه با محور قراردادن مؤلفه‌های اجتناب‌ناپذیر مدرنیته به مواجهه با دین سنتی می‌رود و ضمن مقایسه این مؤلفه‌ها با ویژگی‌های اصلی دین سنتی، حکم به تباین میان دین‌داری و مدرن‌بودن می‌کند. فهم سنتی از دین را در جهان مدرن کارآمد نمی‌داند ...  بیشتر

تصور موضوع در ادله اثبات خدا، بررسی و نقد چند دیدگاه

نادر شکراللهی

دوره 5، شماره 2 ، آبان 1395، ، صفحه 109-128

چکیده
  اثبات و نفی وجود هر موجودی فرع بر امکان تصور آن است. آیا خدا به تصور می­آید که بتوان از بودن یا نبودن او سخن گفت؟ گروهی تصور خدا را ممکن نمی­دانند. ظواهر بعضی از متون دینی و عرفانی همین است. اما مقصود این متون دینی و عرفانی، عدم امکان تصور حقیقت حق‌تعالی به علم حصولی است نه عدم امکان هر گونه تصوری. کسانی که تصور را ممکن می­دانند گاهی ...  بیشتر

بررسی تطبیقی آرای علامه طباطبایی و جان فینبرگ درباب مسأله شر

زینب زرگوشی؛ عبد الرسول کشفی

دوره 2، شماره 2 ، خرداد 1392، ، صفحه 109-129

چکیده
  مسأله شر که بر طبق آن وجود شرور در تعارض ظاهری با سه صفت الهی یعنی علم مطلق، قدرت مطلق وخیرخواه مطلق بودن اوست، یکی ازمسائل مهم در فلسفه دین است که مورد بررسی اندیشمندان قرار گرفته است.جان فینبرگ مسأله شر را به دو مسأله فلسفی -کلامی و مسأله دینی تقسیم می‌کند. و مساله فلسفی -کلامی را نیز دارای دو صورت منطقی و قرینه‌ای می‌داند. او بر اساس ...  بیشتر

اراده آزاد، برخاسته از جوهر مجرد نفس یا ویژگی‌ای نوخاسته

محمدمهدی عموسلطانی؛ مسعود آذربایجانی

دوره 7، شماره 1 ، اردیبهشت 1397، ، صفحه 111-136

چکیده
  نوخاسته­ گرایی ویژگی­ها علی‌رغم پذیرش حالات، قوا و علیت ذهنی، منکر جوهر مجرد نفس/ذهن است و نهایتاً حالات ذهنی را ویژگی­هایی نوخاسته از شبکه و سیستم فیزیکی-عصبی بدن معرفی می­کند و گرچه حالات ذهنی را به بدن و اجزا و خودِ این شبکه فروکاهش نمی­دهد ولی آن‌ها را در ایجاد و استمرار وجود خود، وابسته به تعاملات سیستم عصبی و شبکه­ای ...  بیشتر

برخی از شاخصه‌های زندگی معنادار در اسلام

اسماعیل علی‌خانی

دوره 4، شماره 2 ، آبان 1394، ، صفحه 111-132

چکیده
  از موضوعات مهم در تقاطع مابعدالطبیعه، فلسفة‌ اخلاق، فلسفة زیست‌شناسی، فلسفة دین و روان‌شناسی، معنای زندگی است. هرچند این موضوع با این عنوان موضوعی جدید است و پیشینة آن به دوران پس از مدرنیته و تهی‌شدن زندگی انسان مدرن از معنا بازمی‌گردد، اما در ادیان توحیدی سابقه‌ای طولانی دارد و به بحث مهم هدف‌داری آفرینش جهان و انسان و ارزش‌مند‌ ...  بیشتر

بررسی تطبیقی برهان امکان و وجوب تومیستی و برهان صدیقین سینوی

سعیده سادات نبوی

دوره 2، شماره 3 ، آبان 1392، ، صفحه 113-133

چکیده
  آکوئیناس، در طریقة سوم خود، از امکان و وجوب دریچه‌ای به سوی اثبات وجود خدا می‌گشاید. بعضی از فیلسوفان، استدلال او را طبیعی ـ ‌مابعدالطبیعی تفسیر کرده‌اند و بعضی دیگر، طبیعی. با این وصف، به‌سادگی نمی‌توان استدلال او را با برهان صدیقین ابن‌سینا یکی دانست. این مقاله بر آن است که پس از ارائة گزارشی از برهان صدیقین سینوی و تقریرهای ...  بیشتر

دو راهکار تولید علم دینی بر مبنای آرای دکتر سروش

سید محمدتقی موحد ابطحی

دوره 2، شماره 1 ، فروردین 1392، ، صفحه 119-133

چکیده
  دیدگاه‌های مختلفی در موافقت و مخالفت با علم دینی در کشور وجود دارد، و تا به حال تلاش چندانی برای هم‌گرایی این دیدگاه‌ها صورت نگرفته است. هدف پژوهش حاضر این است که بر مبنای آرای دکتر سروش، که در ایران به مخالف علم دینی مشهور است، راهکارهایی برای تولید علم دینی ارائه کند. در این مقاله دو راهکار برای تولید علم دینی به تناسب دو تلقی دکتر ...  بیشتر

انسان‌آرزوها و خدا به‌مثابة فراسوی هستی: رو به‌رویی فلسفة «خدابنیاد» و «دیگری‌بنیاد» با «ذهن‌بنیادی»

حسین مصباحیان

دوره 1، شماره 1 ، اردیبهشت 1391، ، صفحه 119-134

چکیده
  این مقاله به بررسی این پرسش پرداخته است که آیا خدابنیادی، موضوع نقد مدرنیته، می‌تواند با طرح پرسش «امکان اخلاقی خدا؟» به موضعی برای نقد مدرنیته تبدیل شود و با به‌چالش‌کشیدن «انسان‌آرزوها» ـ تعبیر میشل فوکو از سوژة مدرن ـ از طریق تفسیر معنوی هستی، آرزوهایی انسانی برای او بخواهد؟ مقالة حاضر، برای پرتوافکندن بر این پرسش، ...  بیشتر

فخر رازی: خاستگاه کلام فلسفی

اعظم قاسمی؛ آریا یونسی

دوره 6، شماره 2 ، بهمن 1396، ، صفحه 121-147

چکیده
  فارابی در احصاء‌العلوم دو شیوه را در کلام متمایز می‌کند: استدلالی و غیراستدلالی. در دورة بعد رویکرد استدلالی در کلام بر رویکرد دیگر غالب می‌شود و کلامی شکل می‌گیرد که به فلسفه بسیار نزدیک است. از این زمان است که گفت­وگو و مفاهمه‌ای گسترده میان فیلسوفان و متکلمان اسلامی درمی‌گیرد. مبدع کلام فلسفی، فخر­الدین رازی است و با خواجه ...  بیشتر

مساله رنج، و تقرب به خدا: ارزیابی و نقد

سارا بغدادی؛ سید امیر اکرمی

دوره 9، شماره 2 ، آذر 1399، ، صفحه 121-141

https://doi.org/http://dx.doi.org/10.22034/rs.2021.36459.1431

چکیده
  النور استامپ، فیلسوف معاصر، در مقام یک خداباور در صدد اقامه­ی دفاعیه­ای برضد مساله­ی رنج( شرّ)، بر می­آید. بنا بر دفاعیه­ی ایشان، اولا، رنج شرط لازم تحقق برخی خیرها است و ثانیا، آن خیر ناقض رنج موجود است. دغدغه­ی علمی­ای که در این مقاله دنبال می­شود، نقد دفاعیه­ی مزبور است. در این ­راستا، پیش از هر چیز، طرح و تبیین اصل ...  بیشتر

تبیین نظریه دین طبیعی با تأکید بر رویکرد فرگشتی دانیل دِنت و نقدهای خداباورانه آلوین پلنتینگا

هژیر مهری

دوره 5، شماره 1 ، اردیبهشت 1395، ، صفحه 123-145

چکیده
  در این مقاله ابتدا با تبیین نظریة دین طبیعی، بررسی زیست‌شناسانه‌ای از دین ارائه می‌شود و دین هم‌چون پدیده‌ای طبیعی بررسی می‌شود. از نظر نئوداروینیست‌ها دین حتی اگر متعالی و از جهان دیگر باشد می‌تواند به عنوان پدیده‌ای طبیعی که به توسط انسان ظهور یافته و محقق ‌شود، ملاحظه شود. برای تفسیر رویکرد دین طبیعی می‌توان گفت نئوداروینیست‌هایی ...  بیشتر

حجیت معرفت‌شناختی تجربه دینی نزاع آنتونی کنی و جف جوردن

منصور نصیری

دوره 3، شماره 1 ، اردیبهشت 1393، ، صفحه 127-141

چکیده
  آنتونی کنی، بر آن است که تجربه‌های دینی حجیت معرفت‌شناختی ندارند. استدلال او، بر تحلیل ماهیت تجربة دینی مبتنی است. از نظر او، تجربة دینی یا ادراک حسی است یا ادراک غیر حسی. با توجه به این‌که نمی‌توان تجربة دینی را ادراک حسی دانست، لاجرم باید ادراک غیر حسی باشد؛ اما ادراک غیر حسی دانستن تجربة دینی، مستلزم آن است که نحوه‌ای از وحی باشد ...  بیشتر

بررسی و نقد آموزه «گشودگی» در حل تعارض علم الاهی و اختیار بشری

سیده سعیده میرصدری؛ منصور نصیری

دوره 7، شماره 2 ، آبان 1397، ، صفحه 129-149

چکیده
  خداباوری گشوده جنبشی الاهیاتی است که در اواخر قرن بیستم از دل سنت اوَنجلیکال مسیحی سر بر آورد و دغدغة ترسیم مدلی از فعل خداوند در عالم را داشت که بتواند بر اساس آن تعارض و ناسازگاری موجود در الاهیات سنتی، بین اراده آزاد/ اختیار بشر و علم پیشین و مطلق الاهی، را رفع کند. آنها کوشیدند نشان دهند که خداوند علم مطلق و جهان‌شمول ندارد؛ بلکه ...  بیشتر

تبیین مبانی تکنولوژی با نگرش تسخیر خلقت

محمدرضا نیلی احمدآبادی

دوره 1، شماره 2 ، آبان 1391، ، صفحه 129-149

چکیده
  پیشرفت زندگی انسان از مرحلۀ کشاورزی به صنعتی و فراصنعتی معلول رشد و توسعۀ تکنولوژی است. بدون شک تأثیر تکنولوژی در زندگی فردی و اجتماعی در دو بعد مادی و معنوی به‌حدی است که می‌توان موفقیت تمدن‌ها را مدیون آن دانست. تاریخ عظمت تمدن اسلامی و استیلای آن بر تمدن‌های کهن روم و یونان، نمونه‌ای از استفادۀ صحیح از علم و تکنولوژی بر اساس تعالیم ...  بیشتر

از رئالیزم انتقادی تا علم دینی بررسی و نقد آرای عماد افروغ در باب علم دینی

عزیز نجف پور آقابیگلو؛ عبدالحسین خسروپناه؛ فاطمه گیتی‌پسند

دوره 2، شماره 2 ، خرداد 1392، ، صفحه 131-148

چکیده
  عماد افروغ در جستجوی علم دینی مقدمتا رویکرد رئالیزم انتقادی را رویکرد هماهنگتری برای ساختن دستگاه علم شناختی مطلوب خود می یابد و متعاقبا می کوشد با ترکیب حکمت صدرایی با رئالیزم انتقادی و اتخاذ رویکرد معرفت طولی و هماهنگ و افزودن منابع معرفت وحی و شهود به منابع رئالیزم انتقادی، راهی به سوی علم دینی بیابد. کاری که خود وی هم اقرار دارد ...  بیشتر