جستارهای فلسفه دین

تحلیلی از مبانی فلسفی نظریه بسط تجربه نبوی

جهانگیر مسعودی؛ فائزه طلوع برکاتی

دوره 3، شماره 1 ، اردیبهشت 1393، ، صفحه 67-95

چکیده
  نظریه‌های کلامی عمدتاً در مبانی فلسفی پیشین ریشه دارند و برای نقد آن‌ها می‌توان ریشه‌های آن‌ها را کاوید و نقد کرد. از این رو در این مقاله، ریشه‌های فلسفی نظریة بسط تجربة نبوی بررسی و تحلیل شده است تا زمینة نقد نظریة مزبور فراهم‌تر شود. در این تحلیل، از مبانی فلسفی عبدالکریم سروش در طرح نظریة بسط تجربة نبوی پرده برداشته شده و نشان ...  بیشتر

تحلیل ویژگی‌های عقلانی برهان جهان‌شناختی

قدرت الله قربانی

دوره 2، شماره 1 ، فروردین 1392، ، صفحه 67-86

چکیده
  اهمیت پرسش از هستی خدا و تأثیرات گستردة آن در کلیت زندگی انسان، باعث تلاش فیلسوفان و متکلمان برای ارائة برهانی عقلانی در این خصوص شده است که براهین متنوعی چون برهان‌های وجودی، فطرت، حدوث، حرکت، نظم، اخلاقی، و جهان‌شناختی از این جمله‌اند و از قرون گذشته تاکنون با تعابیر و تفاسیر گوناگونی ارائه شده و می‌شوند. در این میان، برهان جهان‌شناختی، ...  بیشتر

تفسیر فرازمانی از ازلیت خداوند

محمد سعیدی مهر

دوره 1، شماره 2 ، آبان 1391، ، صفحه 69-88

چکیده
  یکی از مباحث مهم در فلسفۀ دین معاصر غربی، مبحث ازلیت خداوند است. ازلیت خداوند در فلسفۀ یونان و قرون وسطی، عمدتاً تفسیری فرازمانی داشت که بر اساس آن خداوند موجودی غیر زمان‌مند است و برای او درنظرگرفتن آغاز و انجام زمانی بی‌معناست. در نظر پاره‌ای از فیلسوفان عصر جدید، صفت ازلیت خداوند رنگ و بویی زمان‌مند می‌یابد و به این معنا تفسیر ...  بیشتر

خوانشی هستی‌شناختی از شاکله سازوارگی وحی و انسان در هندسه معرفتی صدرالمتألهین

راحله بطلانی اصفهانی؛ جعفر شانظری؛ مجید صادقی حسن آبادی

دوره 6، شماره 2 ، بهمن 1396، ، صفحه 71-96

چکیده
  یکی از کارکردهای اساسی فلسفة ملاصدرا تفسیر عقلانی معارف‌ الهی و تبیین فلسفی جایگاه انسان در دایرة هستی است که علاوه بر اینکه می‌تواند چشم‌انداز روشنی از نتایج و دستاوردهای حکمت متعالیه حاصل کند، زمینة بازسازی مدلی آنتولوژیک مبتنی بر اصول هستی‌شناختی صدرایی را در جهت فهم سازوارگی وحی و انسان فراهم می‌سازد. به همین دلیل نوشتار ...  بیشتر

برهان تنظیم دقیق: بررسی مواجهه سوبر و مدافعان برهان

حمیدرضا آیت اللهی؛ حسین شوروزی

دوره 3، شماره 2 ، آبان 1393، ، صفحه 73-88

چکیده
  از برهان تنظیم دقیق، بر این اساس که حیات مبتنی بر کربن مستلزم قوانین فیزیکی و شرایط استانه‌ای است، نتیجه می‌شود این‌که جهان را خدا نظم داده باشد از فرضیات دیگر محتمل‌تر است. سوبر به این استدلال اعتراض می‌کند و معتقد است که تنظیم دقیقی که بین قوانین فیزیکی وجود دارد در معرض تأثیر انتخاب مشاهده‎ای ماست. هدف از این پژوهش بررسی برهان ...  بیشتر

رواداری ادعای ادیان توحیدی بر ناحق بودن سایر ادیان

حمیدرضا آیت اللهی

دوره 9، شماره 2 ، آذر 1399، ، صفحه 77-95

https://doi.org/http://dx.doi.org/10.22034/rs.2021.36474.1432

چکیده
  در این مقاله در نظر است نشان داده شود که ادیان توحیدی که به وجود خداوند و رخداد معاد باور دارند می توانند ادیانی که این دو واقعیت را تکذیب می کنند از دائره حقانیت بیرون بدانند چرا که این دو باور ناظر به واقعیتهایی ابژکتیو است نه اموری سوبژکتیو که مبنای ادعا و استدلال کثرت گرایان است. سپس دوشرط اساسی دینداری یعنی پرستش و رفتارهای مبتنی ...  بیشتر

الگوی الهیات اجتماعی اسلامی در اندیشه و آثار موسی صدر؛ امت واحده

سید علیرضا حسینی بهشتی؛ فاطمه مریدی

دوره 5، شماره 1 ، اردیبهشت 1395، ، صفحه 77-99

چکیده
  موسی صدر یکی از بارزترین اندیشمندان و مصلحان مسلمان معاصر است که با رویکرد الهیاتی خود مسائل و معضلات اجتماعی را شناسایی کرده و در پی حل آن برآمده ­است. حضور این اندیشمند به طور هم‌زمان در دو حوزة نظر و عمل‌، ضرورت بررسی و مطالعة آثار و اندیشه و نحوة عمل وی را دوچندان کرده است. این رساله با توجه به ادبیات موجود در موضوع الهیات اجتماعی‌، ...  بیشتر

حل مسئلۀ شر با تکیه بر نظریه انگیزش الهی(بررسی راهکار زاگزبسکی در حل مسئلة شر)

شیما شهریاری

دوره 4، شماره 1 ، اردیبهشت 1394، ، صفحه 77-95

چکیده
  مسئلة شر یکی از مهم‌ترین انتقاداتی است که امروزه باور عقلانی به وجود یک خدای خیرخواه، عالم مطلق و قادر مطلق را به مخاطره می‌اندازد. لیندا زاگزبسکی از جملة فیلسوفان معاصری است که تلاش دارد با نگاه تازه‌ای، به حل این مسئله بپردازد. او با پیش‌کشیدن «نظریة انگیزش الهی» نشان می‌دهد که خداوند سرچشمة وجودی تمام خوبی‌هاست و انگیزه‌های ...  بیشتر

دین و خدا در فلسفۀ نقادی کانت

حسین کلباسی اشتری

دوره 1، شماره 1 ، اردیبهشت 1391، ، صفحه 79-98

چکیده
  چهارچوب نظری فلسفة نقادی کانت ریشه در تحولات قرن هجدهم و دورة موسوم ‌‌به روشن‌گری و منورالفکری اروپا دارد؛ رهیافت‌های دین‌پژوهی، از جمله باور ‌‌به خداوند یا علت اولی، نزد او نیز متأثر از همان فضاست. پرسش از اعتبار و دامنة شمول معرفت مابعدالطبیعی و مهم‌تر از آن مبادی تکوین چنین معرفتی از دغدغه‌های معرفت‌شناختی کانت است که درست ...  بیشتر

بررسی مقایسه‌ای توجیه باورهای مبتنی بر گواهی و حجیّت خبر واحد (با تمرکز بر آرای الیزابت فریکر و شیخ انصاری)

علیرضا درّی نوگورانی

دوره 7، شماره 2 ، آبان 1397، ، صفحه 81-101

چکیده
  یکی از منابع مهم باورهای دینی در ادیان ابراهیمی گواهی است. مسائل معرفت‌شناختی پیرامون باور مبتنی بر گواهی هم در معرفت‌شناسی معاصر هم در بحث خبر واحد و متواتر در اصول فقه شیعه طرح شده است. در این مقاله، با بیان شباهت‌ها و تفاوت‌های اصلی میان‌ شرایط کسب باور موجه از طریق گواهی در الیزابت فریکر از معرفت‌شناسان شاخص معاصر در بحث گواهی ...  بیشتر

نگاهی انتقادی بر رویکرد هرمنوتیکی نصر حامد ابوزید در تفسیر قرآن

پروین کاظم زاده

دوره 2، شماره 2 ، خرداد 1392، ، صفحه 81-107

چکیده
  نصر حامد ابوزید با دلسپردگی بر نظریات زبان شناسی و هرمنوتیکی، بر آن است تا با تأویل متجددانۀ قرآن، الفتی میان سنت و تجدد برقرار سازد. وی روش خود را تنها روش فهم قرآن می داند که طی آن، قرآن مطابق با شرایط زمانۀ خود تفسیر می گردد. در این رویکرد برخی از آیات، صرفاً شاهدی تاریخی و محکوم به فراموشی؛ برخی با قابلیت تأویل مجازی؛ و برخی نیز متونی ...  بیشتر

ذات‌انگاریِ دین

علیرضا شجاعی‌زند

دوره 2، شماره 3 ، آبان 1392، ، صفحه 81-111

چکیده
  "ذات‌انگاری دین" در صدد است تا با انواع رویکردهایی که از موضعِ ناظر بیرونی و نگاه تحویلی، به درک ناقص و ناتمامی از دین رسیده و دین‌پژوهی را در مسیر ناصوابی قرار داده است، به محاجه بپردازد. این تلاش اولاً با واکاوی دقیق مفهومی و نشان دادن تمایز میان «ذات» با «ماهیت» و «حقیقت» و ثانیاً با وارسی مبنا و مدعای مخالفینِ ذات‌انگاری ...  بیشتر

تقریر و تبیین استدلال‌های اخلاقی سی. اس. لوئیس بر وجود خدا «عینیت‌گرایی و نگاه مؤمنانه به عالم هستی»

کاظم راغبی؛ امیرعباس علیزمانی

دوره 2، شماره 4 ، دی 1392، ، صفحه 81-105

چکیده
  در سال‌های اخیر تقریرهای متفاوتی از استدلال اخلاقی بر وجود خدا شکل گرفته است. یکی از این تقریرها، استدلال از طریق عینیت‌گرایی اخلاقیِ سی. اس. لوئیس است؛ لوئیس با توسل به احکام و قوانین اخلاقی متداول در حیات انسانی و با توجه به مجادلات اخلاقی، انتقادات اخلاقی، و عذرآوری انسان هنگام عمل‌نکردن به قوانین اخلاقی، که همه روزه برای انسان ...  بیشتر

تحلیل انتقادی نظریه ذاتی و عرضی در ادیان

محمدجواد رضایی ره

دوره 8، شماره 2 ، اسفند 1398، ، صفحه 87-107

https://doi.org/http://dx.doi.org/10.22034/rs.2020.5150

چکیده
  نظریة «ذاتی و عرضی در ادیان»، آموزه‌های هر دینی را به دو دستة ذاتیات و عرضیات تقسیم می‌کند. در این نظریه ذاتی دین عبارت‌است از زیرانداز، مضمون و محتوا، گوهر و مقصد دین. در مقابل، عرضی دین عبارت‌است از روانداز، قالب، پوسته، غبار و زنگار دین. بر اساس این نظریه، همان‌طور که در ضرب‌المثل‌ها، ظاهر الفاظ غیر از محتوا است و ظاهر عرضی ...  بیشتر

بررسی و سنجش برهان وجودشناختی بر مبنای دو نظریه معقولات ثانیه و نفس الأمر در فلسفه اسلامی

مهدی عباس زاده

دوره 5، شماره 2 ، آبان 1395، ، صفحه 87-108

چکیده
  برهان وجودی یا وجودشناختی به دسته‌ای از استدلال‌های عقلی بر اثبات وجود خدا در فلسفة غرب اطلاق شده است که در آن‌ها کوشش می‌شود از خود مفهوم خدا یا واجب‌الوجود در ذهن انسان، و نه از ویژگی‌های مخلوقات خارجی، مستقیماً وجود خارجی خدا نتیجه گرفته شود. طرح برهان وجودی به معنای دقیق کلمه، با آنسلم در قرون وسطای مسیحی آغاز شد. این برهان ...  بیشتر

تحلیل انتقادی استدلال شباهت در مسئلة شناختی‌بودن تجربة عرفانی با تأکید بر دیدگاه ویلیام جی. وین‌رایت

حسین طوسی؛ رضا اکبری

دوره 4، شماره 2 ، آبان 1394، ، صفحه 87-110

چکیده
  ویلیام وین‌رایت بر این باور است که تجربة عرفانی همان ساختار تجربة حسی را دارد و بر این اساس در صدد است از طریق شباهت تجربة عرفانی با تجربة حسی و تکیه بر اصل زودباوری، اعتبار شناختی این تجربه را به اثبات برساند. این نوع استدلال‌آوری با تقریرهای دیگری در کار فیلسوفانی هم‌چون سویین‌برن و آلستون نیز دیده می‌شود. اما به‌نظر می‌رسد با ...  بیشتر

حل مشکل گناه ذاتی بر مبنای دو اصل «ایمان» و «لطف» در نظام فکری آگوستین

زهرا محمودکلایه؛ رضا اکبریان؛ محمد سعیدی مهر؛ رضا اکبری

دوره 2، شماره 1 ، فروردین 1392، ، صفحه 87-104

چکیده
  یکی از اساسی‌ترین مسائل آگوستین در طول حیات فکری‌اش، یافتن پاسخ این مسئله است که چه چیز وصول بشر به حکمت حقیقی و سعادت را این چنین دشوار و در مواردی غیر ممکن ساخته است. پاسخ وی را می‌توان در یک کلمه خلاصه کرد: «گناه». به همین جهت او درصدد بر‌می‌آید تا با ارائة دو اصل بنیاد، ایمان و لطف، مشکل گناه را در بشر حل کند تا مسیر دستیابی ...  بیشتر

بررسی مواجهه با رنج آزادی اگزیستانسیال و راه های گریز از رنج آزادی از منظر اروین یالوم و مولانا

حبیب مظاهری؛ امیرعباس علی‌زمانی

دوره 6، شماره 1 ، اردیبهشت 1396، ، صفحه 89-107

چکیده
  پیوند میان «آزادی» و «رنج» به نحو شهودی روشن نیست؛ زیرا در نگاه اول «آزادی» ظاهراً فقط دربرگیرندة اشارات ضمنی مثبت بلاواسطه است اما آزادی روی تیره‌ای دارد که همراه با رنج وجودی است. آزادی از منظر انسان خالق از لحاظ روانی سرشار از اضطراب است از این جهت که ما به عمیق‌ترین مفهوم، مسئول خودمان هستیم؛ نه‌تنها برای جهان ...  بیشتر

بررسی تطبیقی مسئله شر در فلسفه ملاصدرا و لایب‌نیتس

ابوذر نوروزی؛ رضا برنجکار

دوره 3، شماره 2 ، آبان 1393، ، صفحه 89-109

چکیده
  مسئلة معروف شر از مسائل مهم و دیرین کلامی- فلسفی است که غالب ادیان به آن پرداخته‌اند و فیلسوفان دین نیز با نگاهی نو این موضوع را بررسی می‌کنند. این نوشتار به روش تحلیل گزاره‌ای به بیان و بررسی دیدگاه ملاصدرا و لایب‌نیتس در این باره می‌پردازد. ملاصدرا با توجه به مقتضیات زمانه با رویکردی سنتی دیدگاه خود را بیان داشته است. لایب‌نیتس ...  بیشتر

پلانتینگا و مسئلة منطقی شر

رحمان شریف‌زاده؛ سیدمحمدعلی حجتی

دوره 1، شماره 2 ، آبان 1391، ، صفحه 89-103

چکیده
  مسئلة منطقی شر، که از سوی کسانی چون مکی ارائه شده است، ادعا می‌کند که میان علم، قدرت، و خیرخواهی مطلق خداوند و وجود شر در عالم ناسازگاری منطقی وجود دارد. پلانتینگا برای حل این مسئله از اختیار انسان و مفهوم شرارت جهان‌گیر کمک می‌گیرد؛ وی می‌‌خواهد نشان دهد که ممکن است خداوند علی‌رغم قدرت مطلق خویش، به ‌سبب مختاربودن انسان و مبتلابودن ...  بیشتر

ارزیابی و مقایسة نقادانه دیدگاه طباطبایی، مطهری و جوادی آملی در باب وحدت وجود و لوازم الهیاتی آن

مرضیه رضایی؛ حمیدرضا آیت اللهی؛ محمد سعیدی مهر

دوره 7، شماره 1 ، اردیبهشت 1397، ، صفحه 91-109

چکیده
  یکی از مباحث مهم در فلسفة دین، موضوع وحدت عالم و نسبتش با واحد‌بودن خداوند است. این برداشت‌های متفاوت از وحدت عالم تحت بحث وحدت وجود چالش‌برانگیز شده است. در این مقاله تلاش می‌کنیم دیدگاه فیلسوفان مسلمان وابسته به مکتب حکمت متعالیه را با این بحث روشن سازیم و استدلال‌های آن‌ها را ارزیابی کنیم و برتری دیدگاه برخی بر برخی دیگر را نشان ...  بیشتر

صرفه ایمان: مقایسه استدلال شرط‌بندی پاسکال با تقریر‌های اسلامی‌ـ‌شیعی

جواد شمسی؛ جهانگیر مسعودی

دوره 6، شماره 2 ، بهمن 1396، ، صفحه 97-120

چکیده
  آن‌چه را ابوالفتوح رازی «طریقت احتیاط» می‌نامد صورتِ استدلالی است که مشهورترین روایت آن‌ـ دستِ کم در منابع غربی‌ـ «شرط‌بندی پاسکال» نامیده می‌شود. برخی از قدیمی‌ترین تقریر‌های این استدلال را می‌توان در میراث حدیثی ائمۀ شیعی سراغ گرفت. گروهی نیز معتقدند ریشۀ استدلال پاسکال را باید در کتب متفکران مسلمان پیدا کرد. در ...  بیشتر

ابعاد وجودی، معرفتی و زبانی الاهیات سلبی دیونوسیوس مجعول

امیر نصری؛ عطیه کشتکاران

دوره 4، شماره 1 ، اردیبهشت 1394، ، صفحه 97-115

چکیده
  الاهیات سلبی پاسخی به پرسش از چگونگی سخن‌گفتن از ذات خداوند و امکان شناخت وی است که به صورت سلب زبانی نمود می‌یابد و از سه بُعد وجودی، معرفتی و زبانی قابل بررسی است. دیونوسیوس مجعول فیلسوف و عارف مسیحی اوایل قرون وسطی است که الاهیات سلبی وی تأثیر بسیاری بر عارفان پس از خود داشته است. شیوة الاهیاتی وی متشکل از چهار مرحله است: 1. ایجابی، ...  بیشتر

بررسی دیدگاه ویلیام هاسکر درباره «علم میانی» خداوند با تکیه بر آرای توماس فلینت

زهرا کاراندیش؛ عبدالرسول کشفی

دوره 3، شماره 1 ، اردیبهشت 1393، ، صفحه 97-125

چکیده
  نظریة علم میانی یکی از راه‌حل‌های جبرگرایی الهیاتی است. بر مبنای جبرگرایی الهیاتی، اگر علم خداوند به رویدادهای آینده، ازجمله افعال انسان، خطاناپذیر باشد، انسان کاری جز آن‌چه خداوند از پیش می‌داند نمی‌تواند بکند، از این رو، در افعال خود مجبور است. این نظریه با اعتقاد به این‌که خداوند به تمام شرطی‌های ‌خلاف ‌واقع که در مورد موجودات ...  بیشتر

تحلیل و بررسی انگارۀ «وعدۀ فرجام شناختی» در الهیات امید یورگن مولتمان

رسول رسولی پور؛ حسن سرایلو

دوره 9، شماره 2 ، آذر 1399، ، صفحه 97-120

https://doi.org/http://dx.doi.org/10.22034/rs.2021.35644.1424

چکیده
  زندگی اجتماعی بشر در میان آرمان کامیابی ابدی و آرمان­شهر محفوف به عدل و صلح از یک سو، و رنج ناشی از واقعیات تلخ حیات جمعی او مانند مرگ، استثمار، فقر و ... از سوی دیگر، ذهن بسیاری  را برای ارضای گرایش­های اُتوپیایی و غلبۀ بر رنج و شر، به خود مشغول کرده است. فیلسوفان دین،­ روان­شناسان و جامعه­شناسان همگی در­پی نسخه­ای راه­گشا ...  بیشتر