جستارهای فلسفه دین

نظریۀ کاربردی معنا و تأثیر آن در معرفت‌شناسی دینی

رضا اکبری

دوره 1، شماره 1 ، اردیبهشت 1391، ، صفحه 1-15

چکیده
  در فلسفۀ زبان از نظریات معناداری سخن به‌میان می‌آید. یکی از مهم‌ترین نظریات در این حیطه نظریۀ «کاربردی» است. براساس نظریۀ کاربردی، معنای یک لفظ چیزی جز کاربرد آن لفظ در زبان نیست. در این نظریه، زبان خصوصی وجود ندارد و معناداری به‌مثابة امری اجتماعی در یک جامعۀ زبانی تحقق پیدا می‌کند. در هریک از جامعه‌های زبانی با توجه به زمینه‌های ...  بیشتر

نقدی بر قرائت پولس از مسیحیت

جواد آیار؛ مجید ملایوسفی

دوره 1، شماره 2 ، آبان 1391، ، صفحه 1-25

چکیده
  از نیمۀ دوم قرن دوم میلادی، تقریری از مسیحیت اشاعه یافت که به قرائت پولسی معروف است و از همان زمان تاکنون بر جهان مسیحیت حکم‌‌فرماست. پولس یهودی متعصبی از قبیلۀ بنیامین است که پس از تعقیب و شکنجۀ بسیاری از مسیحیان، به‌ واسطۀ مکاشفه‌‌ای اثبات‌‌ناپذیر به جرگۀ مسیحیان پیوست و به ‌‌زعم خود، همة عمرش را وقف ابلاغ و اشاعۀ دین مسیح کرد. ...  بیشتر

امکان‌پذیری وجود خدا در برهان‌های وجودی مدرن

سمیه فریدونی؛ حمیدرضا آیت اللهی

دوره 2، شماره 4 ، دی 1392، ، صفحه 1-18

چکیده
  در بیش‌تر برهان‌های وجودی مدرن، مقدمه‌ای هست که آن را مقدمة «امکان‌پذیری» می‌خوانند و محتوای آن این است که «وجود هستندة کامل امکان‌پذیر است» یا به عبارتی «چنین نیست که وجود هستندة کامل محال باشد». در این مقاله، نخست به اختصار خوانش‌های نورمن ملکم، چارلز هارتسهورن، و آلوین پلانتینگا که از خوانش‌های مدرن برهان ...  بیشتر

مدلول معجزه از دیدگاه علامه طباطبایی و سوئین‌برن

فرج اله براتی؛ محسن جوادی

دوره 4، شماره 1 ، اردیبهشت 1394، ، صفحه 15-37

چکیده
  در سنت اسلامی، یکی از مباحث مهم و اساسی در خصوص معجزه، بحث از دلالت معجزه بر نبوت پیامبران است. اندیشمندان اسلامی عمدتاً معجزه را دلیل بر صدق مدعی نبوت می‌دانند نه بر صدق تعالیم او؛ زیرا به اعتقاد آنان رابطه‌ای میان یک عمل خارق‌العاده و صدق تعلیمات کسی که چنین امری را انجام داده است وجود ندارد. می‌توان گفت وجه مشترک دیدگاه اسلامی ...  بیشتر

بررسی زمینه‌ها و دامنه‌های حقوق معرفتی انسان از دیدگاه کلیفورد

قاسم پورحسن؛ مریم شادی

دوره 2، شماره 3 ، آبان 1392، ، صفحه 15-36

چکیده
  یکی از مهم‌ترین دغدغه‌ها و مسائل معرفت‌شناسی، شیوة حصول باورهاست و یکی از مهم‌ترین رهیافت‌های نیل به این مقصود را دبلیو. کی. کلیفورد ارائه کرده است؛ وی با اتخاذ رویکرد دلیل‌گرایی قوی، در پی‌ریزی بنیان جدیدی برای پذیرش باور، نقش عمده‌ای داشت. عمده‌ترین نقطة اتکای وی در این مسیر پیوند میان اخلاق و معرفت‌شناسی است، به نحوی که هر ...  بیشتر

بررسی انتقادی نظریة «نحوة معیشت» ویتگنشتاین و عمق نفوذ آن در تفکر دینی

قاسم پورحسن

دوره 1، شماره 1 ، اردیبهشت 1391، ، صفحه 17-50

چکیده
  معنا‌داری زبان دین در نزد ویتگنشتاین، یعنی شرکت در یک حیات و داشتن صورت زندگی. بدون «صورت حیات» و شراکت در نحوه‌ای از این صور، زبان و گزاره‌های دینی برای فرد معنای خاصی ندارند و فرد نمی‌تواند آن‌ها را درک کند. ادراک و داوری یک باور دینی، تنها در پرتو صورت حیات برای فرد امکان‌پذیر است. آن‌چنان‌که کای نیلسون در مقالة معروفش ...  بیشتر

منشأ شر از دیدگاه افلاطون

فاطمه رأفتی؛ محمد سعیدی مهر؛ بابک عباسی

دوره 9، شماره 2 ، آذر 1399، ، صفحه 19-32

https://doi.org/http://dx.doi.org/10.22034/rs.2021.35069.1419

چکیده
  افلاطون در هیچ یک از آثار خود نظریه منقح و مفصلی در باب شرور ارائه نداده است و تنها در برخی محاورات وی می توان اشاراتی به مسائلی همچون منشأ پیدایش شرور در عالم یافت. ابهام موجود در آثار افلاطون سبب شده که برخی پژوهشگران اظهار دارند که اساساً افلاطون نظریه ای در این باب نپرورانده و گروهی دیگر که معتقدند وی در باره منشأ شر سخن گفته، در ...  بیشتر

امکان فهم باورهای دینی با توجه به «قاعده‌مندیِ» معنا نزد ویتگنشتاین دوم

سارا قزلباش؛ سید مصطفی شهرآئینی

دوره 8، شماره 2 ، اسفند 1398، ، صفحه 19-39

https://doi.org/http://dx.doi.org/10.22034/rs.2020.4759

چکیده
  بر اساس دیدگاه ویتگنشتاین دوم، بررسی معناداری و فهم باورها، به نظام «بیان معنا» یا محاسبات معناشناختی مربوط می‌شود. هر نظام زبان‌شناختی به‌مثابه یک «بازی زبانی» که برگرفته از نحوه‌ای از زندگی است، روش و قاعده‌ای برای بیان معنا و فهم آن ایجاد کرده است». این رویکرد، الگوی «قاعده‌مندی» را برای فهم و توجیه باورهای ...  بیشتر

نمادگرایی دینی از نگاه پل تیلیش با تکیه بر نظام الهیاتی ـ فلسفی وی

سیده سعیده میرصدری؛ منصور نصیری

دوره 6، شماره 1 ، اردیبهشت 1396، ، صفحه 19-44

چکیده
  در بحث زبان دین، معناداری گزاره­های دینی یکی از چالش­های پیش رویِ فلاسفة دین است. در میانِ نظریه‌ها و پاسخ­های داده شده، نظریة نمادگرایی دینی پل تیلیش اهمیت ویژه­ای دارد. براساس این نظریه، تمامی گزاره­های دینی به غیر از گزارة «خدا وجود دارد» نماد­ هستند. وی با تمایز قائل شدن بین نماد و نشانه، و غیرلفظی و نمادین خواندن ...  بیشتر

بررسی تطبیقی آموزة گناه نخستین از نظر اسلام و مسیحیت با تکیه ‌بر آرای علامه طباطبایی و آگوستین

مریم خوشدل روحانی؛ رقیه بیگدلی؛ رقیه بیگدلی

دوره 2، شماره 1 ، فروردین 1392، ، صفحه 19-46

چکیده
  آموزة گناه نخستین یکی از اصول اعتقادی مسیحیان است؛ بر اساس این آموزه، طبیعت بشری به علت گناه آدم، گناه‌آلود شده است، لذا برای نجات، لازم است عیسی قربانی شود. آگوستین این موضوع را به شکل مفصلی مطرح می‌کند. به نظر او، آدم برای زندگی بهشتی خلق شده بود و هویتی خداگونه داشت، اما بر اثر نافرمانی، آن را از دست داد و بر زمین هبوط کرد و با مرگ ...  بیشتر

پاسخ به مسألۀ اگزیستانسی شر در الاهیات مسیحی

نعیمه پورمحمدی

دوره 2، شماره 4 ، دی 1392، ، صفحه 19-37

چکیده
  اگر از پارادایم عقلی بیرون بیاییم و به پارادایم عاطفی و هیجانی نزدیک شویم، مسأله ای که در پی شر تولید می شود، از نوع منطقی (مسألۀ منطقی شر) یا فلسفی (مسألۀ قرینه ای شر) نیست. بلکه از نوع عاطفی و اگزیستانسی است. صورت ساده این مسأله این است که رابطه با خدا، بالاتر از هر رابطه شخصی دیگر نیازمند اعتماد، امنیت، رضایت خاطر، آرامش و امید است. ...  بیشتر

آرمانِ آرمان شهر

مهدی بهنیافر

دوره 4، شماره 2 ، آبان 1394، ، صفحه 21-41

چکیده
  موضوع این مقاله، نقد کتاب اخیراً منتشرشدۀ آرمان‌شهر (بر اساس آرای مرتضی مطهری) است. این کتاب به بررسی و واکاوی و استخراج خطوط کلی مفهوم آرمان‌شهر در اندیشۀ شهید مطهری می‌پردازد. این مقاله می‌کوشد تا ابتدا به معرفی بسیار موجز این اثر بپردازد و سپس رویکردی انتقادی را در دو موضع دنبال کند: نخست بررسی انتقادی مواضعی که اساساً شایستۀ ...  بیشتر

جان هیک و جمع بین مسیحیت و تکثرگرایی

عبدالرحیم سلیمانی

دوره 3، شماره 1 ، اردیبهشت 1393، ، صفحه 21-41

چکیده
  جان هیک، فیلسوف دین مشهور انگلیسی معاصر، از یک سو خود را مسیحی می‌داند و از سوی دیگر قائل به تکثرگرایی دینی است، به این معنا که ادیان دیگر را نیز حق و نجات‌بخش می‌شمارد. او می‌گوید مطالعة وضعیت متدینان به ادیان متفاوت، پذیرش تکثرگرایی را ضروری می‌کند. او در گام دوم با اسطوره‌شمردن آموزه‌های اساسی مسیحیت، از انحصارگرایی مسیحی می‌گریزد ...  بیشتر

نقد مبانی و پیش‌فرض‌های رویکرد کارکردگرایانه به دین

قاسم اخوان نبوی

دوره 2، شماره 2 ، خرداد 1392، ، صفحه 21-34

چکیده
  یکی از رویکردهای مورد توجه در علوم اجتماعی، کارکردگرایی است که بر اساس آن پدیده‌های اجتماعی، به ویژه دین، مطالعه می‌شود. این رویکرد ریشه در اثبات‌گرایی دارد و مدعی است که هر پدیدة اجتماعی باید در پرتو نقش و وظیفة عینی‌ای که در یک نظام دارد بررسی شود، البته نقدهایی از سوی مخالفانش بر آن وارد شده است، هدف از این مقاله نقد مبانی و پیش‌فرض‌های ...  بیشتر

نگاهی انتقادی به ارتباط دانش و دین در جامعه‌شناسی دین ماکس وبر

امیر صادقی؛ منصور نصیری

دوره 7، شماره 1 ، اردیبهشت 1397، ، صفحه 23-44

چکیده
  در این نوشتار می‌کوشیم تا ضمن استخراج دیدگاه وبر دربارة ارتباط دانش و دین به عنوان یکی از مهمترین نظریات او، توضیح دهیم که چگونه این دیدگاه که خود مبتنی بر جامعه‌شناسی دین وبر است، به تعارض میان دانش به معنای اعم آن (شامل علوم طبیعی و انسانی) و دین خواهد انجامید. این مقاله شامل پنج بخش اصلی است: در بخش اول (مقدمه) نقشة روابط ممکن بین ...  بیشتر

تبیین شمول‌گرایی دینی بر مبنای تشکیک صدرایی

محمد علی اخگر

دوره 5، شماره 2 ، آبان 1395، ، صفحه 23-44

چکیده
  مسئلة تعدد ادیان و پرسش‌های ذیل آن، ازجمله پرسش‌های حقانیت و نجات، حائز اهمیت دین‌شناسانة فراوانی هستند. در میان پاسخ‌های متعددی که به این مسئله داده شده است یکی از تقریر‌های شمول‌گرایانه‌ای که با بهره‌گیری از تعالیم فلسفة صدرایی و به طور خاص تمایز تشکیکی به نحو مجمل توسط برخی محققان مسلمان شکل گرفته است نوعی پاسخی است که می‌توان ...  بیشتر

«فعل خداوند در طبیعت» طرح و بررسی دیدگاه جان پوکینگ‌هورن

روزبه زارع

دوره 6، شماره 2 ، بهمن 1396، ، صفحه 25-47

چکیده
  آیا راه معقولی وجود دارد که بپذیریم  دست خداوند در طبیعت باز است؛ راهی که از ایراد تاریخیِ خدای رخنه­پوش در امان باشد؟ جان پوکینگ­هورن، فیزیکدان و متکلم مشهور انگلیسی، از پیشگامان عرصة علم و الهیات و از معروف­ ­ترین متفکران مسیحی در این صحنه است. او علاوه  بر دستاوردهای مهم در فیزیک نظری، در مباحث علم و الهیات نیز صاحب رأی ...  بیشتر

تقریر آقا علی حکیم از برهان صدیقین در اثبات خدا

مرتضی پویان؛ محمد سعیدی مهر؛ رضا اکبریان؛ محمد علی حجتی

دوره 3، شماره 2 ، آبان 1393، ، صفحه 25-35

چکیده
  آقا علی حکیم در رساله‌ای که در ضمن حاشیه بر اسفار در اثبات خدا نگاشته است برهان صدیقینی در اثبات خدا تقریر کرد که آن را در عالم اسلام و میان اصحاب حکمت متعالیه، برهانی ابتکاری و منحصر به فرد خواند. وی با لحاظ اعتبارات چهارگانه از حقیقت وجود به تقریر برهان صدیقین پرداخت. نزد وی، اگر حقیقت وجود 1. من حیث هی هی؛ 2. بشرط اطلاق؛ 3. بشرط تجرد؛ ...  بیشتر

دفاع از براهین کلاسیک اثبات خدا بر مبنای طرح ماهیت اصلاح‌شدة برهان جورج ماورودس

نعیمه پورمحمدی

دوره 5، شماره 1 ، اردیبهشت 1395، ، صفحه 27-50

چکیده
  جورج ماورودس، فیلسوف دین و معرفت‌شناس اصلاح‌شده، تلقی جدیدی از برهان ارائه ‌می‌کند که با کمک آن ‌می‌توان نگاهی جدید به برهان‌های سنتی اثبات وجود خدا داشت. او در ماهیت برهان با افزودن دو شرط «قطعیت» و «قانع‌کنندگی» بر دو شرط سابق «اعتبار» و «صحت»، برهان را یک مفهوم ترکیبی یا دوبعدی تلقی ‌می‌کند که متشکل ...  بیشتر

تحلیل مؤلفه‌های مفهومی دین

سید حسین حسینی

دوره 1، شماره 2 ، آبان 1391، ، صفحه 27-50

چکیده
  یکی از چالش‌برانگیزترین مسائل مطرح در حوزة مباحث دین‌شناسی و خصوصاً فلسفة دین تعریف مفهوم دین و دست‌یابی به مؤلفه‌های اصلی آن است.این مقاله پس از طرح تعریفی از دین، به نقد و تحلیل آن و بررسی نقاط قوت و ضعف آن خواهد پرداخت. توجه به سه حوزة «اعتقادات»، «اعمال»، و «احساسات»، در میان نیازها و توانایی‌‌های وجودی انسان، ...  بیشتر

روی‌آورد معرفت‌شناسانه به مسئله خدا در اندیشه علامه حلی

حسن عباسی حسین آبادی

دوره 9، شماره 2 ، آذر 1399، ، صفحه 33-49

https://doi.org/http://dx.doi.org/10.22034/rs.2021.34326.1414

چکیده
  روی‌آورد معرفت‌شناسانۀ خدا به بررسی امکان شناخت خدا و ابزار و راه‌های تبیین شناخت او می‌‎پردازد. در اعصار مختلف کلام اسلامی، متکلمان مختلف بنابر مبانی شناختی و میزان بهره‌گیری آنها از عقل و نقل، و نیز فلسفه یا متون دینی این مسئله را تبیین کردند. علامه حلی متکلمی از مدرسه «حله» با مشی مشایی، متأثر از مبانی فلسفی مشائیان و ...  بیشتر

بازخوانی و تحلیل انتقادی دیدگاه حکیم متأله آیت‌الله جوادی آملی در مسئله دلالت معجزات بر صدق نبوت

وحیده فخار نوغانی؛ سید مرتضی حسینی شاهرودی

دوره 7، شماره 2 ، آبان 1397، ، صفحه 35-54

چکیده
  در اندیشة دینی معجزات گواهی بیّن بر صدق انبیای الهی است که زمینة ظهور یقین مخاطب را فراهم می‌کند. از نظر برخی از متکلمین و فیلسوفان مسلمان، به دلیل وجود رابطة منطقی میان معجزات و ادعای نبوت، یقین مخاطبان از نوع یقین منطقی است اما برخی دیگر به دلیل ضعف دلالت معجزات، یقین یاد‌شده را از نوع یقین اقناعی می‌شمارند. به نظر آیت‌الله جوادی ...  بیشتر

نظریة تمثیل ـ تأویل در اندیشة فارابی به‌مثابة ابزاری زبانی برای پیوند دین و فلسفه

زهیر انصاریان؛ رضا اکبریان؛ لطف‌الله نبوی

دوره 2، شماره 2 ، خرداد 1392، ، صفحه 35-58

چکیده
  دیدگاه فارابی دربارة پیوند دین و فلسفه را می‌توان در دو مقام پدیداری، و فهم مورد بررسی قرار داد؛ نسبت دین و فلسفه در مقام پدیداری از حیثیات مختلفی تشکیل شده است که در برخی دین و فلسفه واحد هستند و در برخی دیگر فلسفه مقدم بر دین است. در این مقام دین و فلسفه از حیث منشأ، فاعل شناسا و مسائل واحد هستند، اما فلسفه از حیث زبان و زمان بر دین ...  بیشتر

باور دینی و فضیلت عقلانی گشودگی ذهنی

امیرحسین خداپرست؛ غزاله حجتی

دوره 3، شماره 2 ، آبان 1393، ، صفحه 37-52

چکیده
  گشودگی ذهنی غالباً در صدر فهرست فضایل عقلانی جای دارد که معرفت‌شناسان فضیلت‌گرا عرضه می‌کنند. این فضیلت دست‌کم در سه سطح ارزش اخلاقی- عقلانی خود را آشکار می‌کند؛ در سطح نخست، می‌تواند برای رفع تعارض‌ها و اختلاف‌های عقلانی مؤثر باشد. در سطح دوم، ارزیابی و سنجش دعاوی عقلانی را صورتی بهتر می‌بخشد و در سطح سوم، برای فهم دعاوی عقلانی ...  بیشتر

بررسی برهان کیهان‌شناسی کلامی از منظر حکمت متعالیه

روزبه زارع

دوره 2، شماره 3 ، آبان 1392، ، صفحه 37-57

چکیده
  ویلیام لین کریگ نوع جدیدی از براهین کیهان‌شناسی را احیا کرده که به برهان کیهان‌شناسی کلامی مشهور شده است؛ در این برهان، آغاز زمانی (حدوث) جهان، نشانة معلولیت و در نتیجه، اثبات‌کنندة وجود علتی فراطبیعی برای جهان قلمداد می‌شود. کریگ برای اثبات مقدمة اصلی برهان خویش (حدوث عالم)، به دو دلیل فلسفی و دو تأیید علمی تمسک جسته است. از سوی ...  بیشتر