جستارهای فلسفه دین

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 مربی گروه معارف دانشگاه آزاد اسلامی شیراز

2 استادیار .دانشگاه آزاد اسلامی. واحد فسا، گروه فلسفه اسلامی، فسا، ایران،

3 استادیار گروه معارف دانشگاه آزاد اسلامی شیراز

10.22034/philor.2022.554755.1396

چکیده

از دیر زمان در تمدن اسلامی و مسیحی، متفکران و الهیدانان، درباره مفهوم ایمان و کفر و مسائل پیرامون آن‌ها با رویکردهای مختلف تفسیری، فلسفی، کلامی و عرفانی مباحث فراوانی مطرح نموده‌اند. این مباحث بازتاب اجتماعی فراوانی همچون تکفیر و تقدیس به همراه داشته است. عین القضاۀ همدانی پس از بیان تفاوت علم و معرفت، راه شناخت حقیقی را طوری ورای طور عقل دانسته و با انتقاد از فیلسوفان در بحث مفهوم ماهوی ایمان، معنای آن را تصدیق قول انبیاء و پایین‌ترین مرتبه آن را عمل مطابق با اوامر و نواحی الهی بیان می‌کند. ایمان دارای دو جنبه است: علم و عمل و نشانه آن، «تعظیم لامرالله» «مهرورزی به خلق خدا» است. وی پس از بیان اقسام کفر، اقسامی از آن را پسندیده بلکه لازمه ایمان می‌داند. در مقابل، ملاصدرا با نگاهی معرفت شناختی فلسفی، در معنای ایمان و کفر، اصالت را به علم و معرفت داده و در همه مراتب ایمان همچون ایمان لفظی، تقلیدی، برهانی و حتی کشفی، نقش اصلی را به معرفت و علم می‌دهد. او کفر را شدیدترین مرتبه جهل می‌داند. در این مقاله، دیدگاه عین القضاۀ همدانی (492- 525 ق) و ملاصدرا (۹۷۹-۱۰۵۰ ق) در باره ایمان و کفر و برخی مسائل مهم آن‌ها با روش توصیفی و تحلیلی مورد بررسی تطبیقی قرارگرفته است.

کلیدواژه‌ها

  • منابع و مآخذ

            قرآن کریم

    • ابراهیمی دینانی، غلامحسین، (1380) دفتر عقل و آیت عشق، تهران: طرح نو
    • ابن منظور، محمد بن مکرم بن علی(1414ق) لسان العرب، بیروت: دار صادر
    • تفتازانی، سعی الدین، (1409) ، شرح المقاصد، بیروت: عالم الکتب
    • التهانوی، محمد علی ( 1996م) موسوعه کشاف اصطلاحات الفنون والعلوم، بیروت: ناشرون
    • جوادی آملی، عبدالله، (1368) شرح حکمت متعالیه اسفار اربعه، تهران: انتشارات الزهراء
    • ...................................(1382) قرآن حکیم از منظر امام رضا(ع)، قم: مرکز نشر اسراء
    • ........................................(1387)، معرفت شناسی در قرآن، تهران: سر
    • حلی، حسن بن یوسف، ( 1379) الاسرار الخفیه فی العلوم العقلیه، قم: بوستان کتاب، چاپ دوم
    • ..............................(بی تا)، کشف المراد شرح تجرید الاعتقاد، ترجمه ابوالحسن شعرانی، تهران: نشر کتابفروشی اسلامیه
    • سبزواری، ملاهادی، ( 1380) ، شرح المنظومه، تهران: نشر ناب
    • صفارقمی، محمد بن حسن، (1404)، بصائر الدرجات، قم: کتابخانه آیه الله مرعشی
    • طباطبایی، سید محمد حسین، (1384)، المیزان فی تفسیر القرآن، قم: دارالکتب الاسلامیه، چاپ هفتم
    • عسقلانی، ابن حجر ابوالفضل احمد بن علی، ( 1419ق)، المطالب العالیه بزوائد المسانید الثمانیه، بی جا: دار العاصمه
    • .................................(1379) فتح الباری شرح صحیح بخاری، بیروت: دارالمعرفه
    • علم الهدی، علی بن حسین، (1411ق) الذخیره فی علم الکلام و البصیره المعلم، قم: جماعه المدرسین
    • مازندرانی، محمد صالح بن احمد(1382)، شرح الکافی، تحقیق ابو الحسن شعرانی، تهران: مکتبه الاسلامیه
    • مجلسی، محمد باقر بن محمد تقی(1403ق)، بحار الانوار الجامعه الدرر اخبار الائمه الاطهار، بیروت: دار احیاء التراث العربی، چاپ دوم
    • مطهری، مرتضی (1368) مجموعه آثار، قم: انتشارات صدرا
    • ملاصدرا، محمد بن ابراهیم (1360)، اسرار الآیات، تصحیح محمد خواجوی، تهران: موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی
    • .............................(بی تا) الحاشیة علی الالهیات، قم: ناشر بیدار، چاپ اول
    • ..............................( ۱۳۸۳) الحکمه المتعالیه فی الاسفار العقلیه الاربعه، بیروت: داراحیاء التراث العربی
    • .........................(1389) تفسیر القرآن الکریم، تصحیح و تحقیق محمد خواجوی، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا
    • ......................(1366)، شرح اصول الکافی، تصحیح محمد خواجوی، تهران: موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی
    • .......................( 1382)، الشواهد الربوبیه فی المناهج السلوکیه، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا
    • ...................... (بی تا) مبدأ و معاد، ترجمه محمد حسینی اردکانی، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا
    • نجفی جواهری، شیخ محمد حسن، (1262ش) جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام، محقق قوچانی، بیروت: دار احیاء التراث العربی
    • همدانی، عین القضاۀ ابوالمعای عبدالله بن محمد ( 1389)، تمهیدات، تصحیح و تحقیق عفیف عسیران، تهران: منوچهری، چاپ دهم
    • ..............................،( 1378 ) زبدة الحقایق، ترجمه و تحشیه دکتر قاسم انصاری تهران: انتشارات منوچهری
    • ...............................(1379 ) زبدۀ الحقایق، تصحیح و تحقیق عفیف عسیران، تهران: منوچهر
    • ..............................( 1986م) رساله شکوی الغریب عن الوطان الی علماء البلدان، ترجمه قاسم انصاری، تهران: اساطیر
    • .............................(1377)، نامه‌های عین‌القضاۀ همدانی ، ج ١ و ٢: به اهتمام علینقی منزوی و عفیف عسیران، تهران: منوچهری. جلد سوم به اهتمام علینقی منزوی، تهران: اساطیر