جستارهای فلسفه دین

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

طلبه سطح / حوزه علمیه دارالعلم امام حسن قم

چکیده

در این مقاله مسئله رابطه نفس و بدن را از رهگذر رهیافت وجودی صدرالمتألّهین بررسی می‌کنیم. صدرا در تبیین این رابطه گاه به یگانگی و گاه به دوگانگی حکم می کند؛ همچنین تبیین مشهور وی از منظری تحلیلی با چالش‌هایی روبروست. در تعلیل این دو مشکل می‌توان گفت فیلسوف برای افاده حقایق وجودی لازم است دخل و تصرف‌هایی در چارچوب‌های متعارف فلسفی صورت دهد اما هر کجا خود را به استلزامات منطقی این چهارچوب‌ها مقید کند، نتیجه‌ای غیر از پیامد رهیافت وجودی به دست خواهد آورد. در این نوشتار پس از توضیحی پیرامون رویکرد وجودی و مرور آراء فلاسفه در مسئله، تبیین مشهور صداریی را تقریر می‌کنیم. سپس با اشاره به چالش‌های تبیین مشهور، تبیینی دیگر بر اساس رهیافت وجودی ملاصدرا ارائه کرده و مبتنی بر آن به این چالش‌ها و توضیح پدیده‌های تعیین‌کننده در مسئله می‌پردازیم. همچنین نشان می‌دهیم تصرف‌هایی که او از افقی وجودی در چارچوب‌های متعارف صورت داده آنها را مهیّای ارائه معانی متعالی کرده و نشان می‌دهیم در صورت مواجهه مفهومی با عبارات مبین آنها، چه اشکالاتی پیش می‌آید.

کلیدواژه‌ها

ابن‌سینا، أبی علی الحسین بن‌عبدالله (2019). أحوال النفس ویلیه ثلاث رسائل فی النفس ویلیه طبائع النفوس ویلیه جواهر القلوب، عاصم إبراهیم الکیالی، بیروت: دارالکتب العلمیة.
ارسطو (1366). دربارۀ نفس، ترجمۀ: علی‌مراد داوودی، تهران: انتشارات حکمت.
اسپینوزا، باروخ (1388). اخلاق، ترجمۀ: دکتر محسـن جهـانگیری، تهـران: مرکـز نشـر دانشگاهی.
افلاطون (1367). مجموعه آثار افلاطون، ترجمۀ: محمدحسن لطفی، تهران: خوارزمی.
پاپکین، ریچارد؛ استرول، آوروم (1373). کلیات فلسفه، ترجمۀ: دکتر مجتبوی، تهران: حکمت، چاپ هشتم.
جـوادی آملـی، عبدالله (1398). رحیـق مختـوم: شـرح حکمت متعالیه، جلد اول (شامل چهار بخش)، تنظیم و تدوین: حمید پارسانیا، چاپ ششم، قم: نشر اسراء.
دکارت، رنه (1386). اعتراضات و پاسخ‌ها، ترجمۀ: علی موسایی، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
صدرالدین شیرازى، محمد بن ابراهیم (1376). المشاعر، تصحیح: جلال‌الدین آشتیانی، تهران: امیر کبیر.
صدرالدین شیرازى، محمد بن ابراهیم (1981م). الحکمة المتعالیة فی الأسفار العقلیة الأربعة، با حاشیۀ: علامه طباطبائی، بیروت: دار إحیاء التراث العربی‌.
صدرالدین شیرازى، محمد بن ابراهیم (1360 هـ.ش). الشواهد الربوبیة فی المناهج السلوکیة، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
صدرالدین شیرازى، محمد بن ابراهیم (۱۳۴۱ هـ.ش). عرشیه، ترجمه و تصحیح: غلام‌حسین آهنی، اصفهان: دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی.
صدرالدین شیرازى، محمد بن ابراهیم (1354). المبدأ و المعاد، تهران: انجمن حکمت و فلسفۀ ایران.
طباطبایی، محمدحسین (۱۴۱۶ هـ.ق). نهایة الحکمة. قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
کاپلستون، فردریک چارلز (1387). تاریخ فلسفه، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی ـ انتشارات سروش.
هالینگ دیل، ر.ج (1387). تاریخ فلسفۀ غـرب، ترجمـۀ: عبدالحسـین آذرنـگ، تهران: ققنوس.
یاسپرس، کـارل (1387). اسـپینوزا (فلسـفه، الهیـات و سیاسـت)، ترجمۀ: حسـن لطفـی. تهران: طرح نو.
یاسپرس، کـارل (1372). کانت، ترجمۀ: عبدالحسین نقیب‌زاده، تهران: انتشارات طهوری.
ابراهیمی‌دینانی، غلام‌حسین (1389). «وحدت و کثرت وجود از دیدگاه حکمت متعالیه»، مجلۀ اندیشۀ صادق، شمارۀ 8 و 9.
آیت‌اللّهی، حمیدرضا (1386). «تعالیِ هویت سیّال انسانی در افعال اختیاری او: دیدگاهی از حکمت متعالیه»، مجموعه مقالات همایش بزرگداشت حکیم صدرالمتألّهین؛
 https://www.ayatollahy.net/index.php?option=com_attachments&task=download&id=53
آیت‌اللّهی، حمیدرضا (1384). «حکمت متعالیه صدرایی، فلسفۀ حال و آینده»، خردنامۀ صدرا، سال دهم، شماره 39، 13-17.
حسینی الموسوی، مریم و اعوانی، غلامرضا (1392). «نگاهی به ماهیت نفس و چگونگی تعلّق آن به بدن در فایدروس و حکمت الاشراق»، انسان‌پژوهی دینی، سال دهم، شمارۀ 29، 31-50.
فنی‌اصل، عباس؛ نوظهور، یوسف و شجاری، مرتضی (1396). «ارتباط نفس و بدن از دیدگاه ابن‌میمون و اسپینوزا»، دوفصل‌نامۀ تأملات فلسفی، سال هفتم، شمارۀ 18، 181–206.
یزدان‌پناه، سید یدالله (1397). «بیان‌پذیری مشاهده‌‌های عرفانی»، ذهن، سال هجدهم، شمارۀ 19 (ویژه‌نامۀ فلسفۀ عرفان)، 5-40.
یزدان‌پناه، سید یدالله (1389). رابطۀ نفس و بدن در حکمت متعالیه، نگارش: محمدرضا فلاح، قم: مؤسسۀ فتوت.
 
Descartes, Rene (1649). Passions of the Soul, Translated by: Jonathan Bennett, 2010, https://www.earlymoderntexts.com/assets/pdfs/descartes1649part2.pdf.
Hume, David (1896). A Treatise of Human Nature, Reprinted from the Original Edition in Three Volumes and Edited, with an Analytical Index, by: L. A. Selby-Bigge, M. A. Oxford: Clarendon Press.
Leibniz, G.W (1983). Leibniz Philosophical Writings, Edited by: G. H. R. Parkinson, Translated by: Mary Morris and G.H.R. Parkinson, London: Every mans Library.
Loemker, Leroy E. (1969) Gottfried Wilhelm Leibniz Philosophical Papers and Letters, Second Edition, Dordrecht – Holland: D. Reidel Publishing Company.
Plato (1924). "Phaedo", Translated by: Benjamin Jowett in the Dialogues of Plato, New York: Oxford.