برهان وجودی یا وجودشناختی به دسته‌ای از استدلال‌های عقلی بر اثبات وجود خدا در فلسفة غرب اطلاق شده است که در آن‌ها کوشش می‌شود از خود مفهوم خدا یا واجب‌الوجود در ذهن انسان، و نه از ویژگی‌های مخلوقات خارجی، مستقیماً وجود خارجی خدا نتیجه گرفته شود. طرح برهان وجودی به معنای دقیق کلمه، با آنسلم در قرون وسطای مسیحی آغاز شد. این برهان با تقریراتی از سوی برخی از متفکرین غربی همراه بوده است. همچنین متفکران غربیِ دیگری این برهان را به چالش کشیده‌‌اند. در جهان اسلام نیز نقض و ابرام‌هایی در باب برهان وجودی انجام شده است. در نوشتار حاضر، دو تقریر دکارت از برهان وجودی مطرح خواهد شد. کانت بر دو تقریر این برهان، سه نقد وارد ساخته است. آیت‌الله جوادی آملی ضمن نقد و رد نقدهای سه‌گانة کانت، مهم‌ترین نقد را بر برهان وجودی وارد کرده و نهایتاً آن را مغالطه دانسته و رد کرده است. به‌نظر می‌رسد تقریر اولِ برهان وجودی، قابل رد است، بااین‌حال می‌توان با اتکا به نظریة معقولات ثانیه و نظریة نفسالأمر در فلسفة اسلامی به نحوی از تقریر دوم این برهان دفاع کرد.
Ontological argument in western philosophy is some arguments for the existence of god in which one tries to approve directly the existence of god from the very notion of god or necessary being in one’s mind – not from characteristics of external beings. Anselm of Canterbury was the first thinker who proposed the idea of ontological argument in medieval philosophy. Different versions of the arguments have been laid forth by some western thinkers; however, some others criticized these kinds of arguments. In Islamic world a similar situation can be seen; some reject all versions of the argument but some agree that a particular description of it can be acceptable. In this paper, firstly, two Cartesian versions of ontological argument and their three Kantian criticisms are explained; secondly, different criticisms of Javadi-Amoli are described. Javadi-Amoli criticized three Kantian criticisms and the second version of ontological argument and finally said that, the argument is fallacy. The paper, then, reviewed all the above ideas in this regard and proved that according to two theories in Islamic philosophy, i.e. Maqulaat-e-Thaani and Nafs ul-Amr, the second version of ontological argument can be acceptable
آیت‌اللهی، حمیدرضا (بی‌تا). ارزیابی «برهان‌های اثبات وجود خداوند در تفکر غربی و اسلامی»، قابل دسترس در: https://www.academia.edu: Hamidreza Ayatollahy.
پترسون، مایکل و دیگران (1376). عقل و اعتقاد دینی؛ درآمدی بر فلسفة دین، ترجمة احمد نراقی و ابراهیم سلطانی، تهران: طرح نو.
حائری یزدی، مهدی (1384). کاوش‌های عقل نظری، تهران: مؤسسة پژوهشی حکمت و فلسفة ایران.
جوادی آملی، عبدالله (1374). تبیین براهین اثبات خدا، قم: مرکز نشر اسراء.
خوانساری، محمد (1371). منطق صوری، ج 2، تهران: آگاه.
دکارت، رنه (1381). تأملات در فلسفة اولی، ترجمة احمد احمدی، تهران: سمت.
دهباشی، مهدی (1373). «تشکیک در نظریة مطابقت در صدق و کذب قضایا از دیدگاه فلاسفه اسلامی»، فصلنامة معرفت، ش 8، قم: مؤسسة پژوهشی آموزشی امام خمینی.
طباطبایی، سیدمحمدحسین (1386). اصول فلسفه و روش رئالیسم، جلد پنجم، مقدمه و پاورقی از مرتضی مطهری، تهران: صدرا.
عباس‌زاده، مهدی (1389). «علیت در مکتب تجربی و فلسفة اسلامی»، مجلة ذهن (فصلنامه تخصصی معرفت‌شناسی و حوزه‌های مرتبط)، ش 41، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشة اسلامی.
Descartes, Rene (1986). Meditations on First Philosophy, Translated and edited by: John Cottingham, First published, Cambridge: Cambridge University Press.
Kant, Immanuel (1998). Critique of Pure Reason, Translated and edited by: Paul Guyer & Allen W. Wood, First published, Cambridge: Cambridge University Press.
ابتدای صفحه