جستارهای فلسفه دین

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشجوی کارشناسی ارشد دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه علامه طباطبایی

http://dx.doi.org/10.22034/rs.2020.5556

چکیده

مسئلۀ علم و دین ازجمله مسائل اصلی درفلسفۀ دین به‌حساب می‌آید.رخدادهای به‌خصوص تاریخی بسترهایی هستندبرای به محک گذاشتن الگوهایی که برای تبیین نسبت علم و دین درفلسفۀ دین مطرح شده‌اند.ازجملۀ این رخدادهای تاریخی که جامعۀ بشری امروزباآن دست به گریبان است می‌توان به بحران کرونا اشاره کرد. به‌نظر می‌رسد الگوهایی که تاکنون برای تبیین نسبت بین علم و دین مطرح شده‌اندهمگی به‌واسطۀ نظری بودن توان بررسی واقعیت انضمامی علم و دین رادرارتباطبابحران کرونادرایران ندارند؛واقعیتی که به میزان زیادی بیش ازآنکه تابع تحلیل‌های مفهومی باشد، تابع مؤلفه‌های اجتماعی است. مدعای این مقاله آن است که پیرامون این رخداد تاریخی، دیدگاهی که قائل به تعارض میان علم و دین است قابل اطلاق به وضعیت جاری درایران نیست، ولی واقعیت انضمامی حکایت ازبروزتعارض‌هایی درمواجهۀ جامعۀ دینی باتوصیه‌های علمی دارد.دلیل این اختلاف تضاد بین تحلیل مفهومی و واقعیت انضمامی است. به‌نظرمی‌رسدبادرنظرگرفتن مقوله‌ای به نام«دین عامیانه»می‌توان این اختلاف رادرک‌کرد.دراین مقاله بابه‌کارگرفتن مقولۀ «دین عامیانه»،که خصوصاً درمطالعات اجتماعی دین و ازمنظر پدیدارشناسانه‌قابل تصوراست، تلاش می‌شود تاتبیینی ازتعارض پیش آمده درارتباط بابحران کرونادرایران ارائه گردد.بدین‌منظور بابررسی ناکارآمدی دیدگاه‌های موجوددرارتباط بانسبت بین علم و دین درادبیات این حوزه، گفته می‌شود که بادرنظرگرفتن مقولۀ«دین عامیانه»می‌توان تبیینی ازمسئلۀ علم و دین به‌دست دادکه مشخصاً درایران پیرامون بحران کروناقابل استعمال باشد.

کلیدواژه‌ها

منابع
احمدی، فاطمه؛ آیت‌اللهی، حمیدرضا (1388). «بررسی مقایسه‌ای روابط علم و دین در الهیات جدید مسیحی (با تأکید بر آرای مک‌گرا، باربور و پیترز)». مجلۀ ادیان و عرفان. شمارۀ 1. پاییز و زمستان. صص. 27-11.
اخلاصی، ابراهیم (1398). «کرونا و بازاندیشی مؤمنانه در روایت‌پردازی‌ ساده‌انگارانه از دین». عطنا. دسترسی در 26/12/1398: http://www.atnanews.ir/archives/292914
باربور، ایان (1386). «راه‌های ارتباط علم و الاهیات». در: فیزیک، فلسفه و الاهیات. ترجمۀ همایون همتی. چاپ دوم. تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی. صص 102-49.
برگر، پیتر لودویگ (1393). اجبار به بدعت (ج 1). ترجمه و نقد فرهام فربدوالا.، چاپ اول. قم: نشر ادیان.
بیات‌زنجانی، اسدالله (1398). «پاسخ حضرت آیت‌الله‌العظمی بیات زنجانی به یک استفتاء: وقتی که موضوع‌شناسان و مسئولان امر سلامت هشدارهای لازم را می‌دهند، همین برای قطعیت حکم شرعی کفایت می‌کند»، پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر حضرت آیت‌الله بیات زنجانی:
http://bayat.info/پاسخ-حضرت-آیت-الله-العظمی-بیات-زنجانی-4/
جعفریان، رسول (1398). «همه طب سنتی، اندازه آزمایش پاستور ارزش ندارد». خبرآنلاین. دسترسی در 19/12/1398:
https://www.khabaronline.ir/news/1362279/رسول-جعفریان-همه-طب-سنتی-اندازه-آزمایش-پاستور-ارزش-ندارد.
جوادی‌آملی، عبدالله (1398). «پیام نوروزی آیت‌الله‌العظمی جوادی آملی؛ قدردانی از کادر درمانی کشور و برشمردن وظیفۀ عموم در وضع کنونی». پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر حضرت آیت‌الله جوادی آملی. دسترسی در 29/12/1398:
http://javadi.esra.ir/-/پیام-نوروزی-ایت-الله-العظمی-جوادی-املی؛-قدردانی-از-کادر-درمانی-کشور-و-برشمردن-وظیفه-عموم-در-وضع-کنونی?redirect=%2Fsearch
الحداد، محمّد (1398). «ستایش مرگ؛ تصویر طاعون در قرن نوزدهم». دین‌آنلاین. دسترسی 6/12/1398:
http://www.dinonline.com/content/15809 /ستایش-مرگ؛-تصویر-طاعون-در-قرن-نوزدهم./
خامنه‌ای، سیّد علی (1398). «تدابیر ستاد ملّی مبارزه با کرونا و وزارت بهداشت لازم‌‌الاجرا است». پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر مقام معظم رهبری، دسترسی در 25/12/1398:
https://www.leader.ir/fa/content/پاسخ-به-گزارش-وزیر-بهداشت-درباره-اقدامات-برای-مقابله-با-کرونا-و-طرح-بسیج-ملی-مبارزه-با-کرونا.
خراسانی، سیدمحمّدامین (1398). «۱۴ استفتاء از محضر آیت‌الله‌العظمی امین خراسانی پیرامون کرونا». پایگاه اطلاع‌رسانی حضرت آیت‌الله سیدمحمدامین خراسانی:http://aminkhorasani.ir/fa/?p=965.
دباغ، سروش (1398). «کرونا، تقدیر الهی و پزشکی». خلاصۀ صوت گفت‌وگو مدرسۀ آزادفکری. دسترسی در 23/12/1398: https://t.me/azadfekrischool/1717.
راسل، برتراند (1398). علم و دین در جامعه. ترجمۀ: علی‌اصغر مهاجر و احمد ایرانی، چاپ اول، تهران: نشر جامی.
روحانی، سیّد محمّد صادق (1398). «پیام دفتر حضرت آیت الله العظمی روحانی در پی انتشار بیماری مرموز کرونا و درگذشت آیت الله خسروشاهی»، پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر حضرت آیت‌الله سیّد محمّدصادق روحانی. دسترسی در 23/12/1398:
http://www.rohani.ir/fa/ndt/2754/پیام-دفتر-حضرت-آیت-الله-العظمی-روحانی-در-پی-انتشار-بیماری-مرموز-کرونا-و-درگذشت-آیت-الله-خسروشاهی.
سبحانی، جعفر (1398). «توصیۀ پزشکان درباره کرونا برای دوری از اجتماعات حجّت است». خبرگزاری جمهوری اسلامی. دسترسی در 3 اسفند 1389:
https://www.irna.ir/news/83685594/ آیت-الله-سبحانی-توصیه-پزشکان-درباره-کرونابرای-دوری-از-اجتماعات
سروش، عبدالکریم (1399). «خدا به هر دردی نمی‌خورد». سایت زیتون. دسترسی در 3/1/1399: https://www.zeitoons.com/74428.
سیستانی، سید علی (1399). «استفتاءاتی درباره ویروس کرونا». سایت رسمی دفتر مرجع عالیقدر آقای سیّدعلی حسینی سیستانی. دسترسی در 3/1/1399: http://www.sistani.org/persian/archive/26399
صافی‌گلپایگانی، لطف‌الله (1398). «آیت‌الله صافی گلپایگانی بر رعایت توصیه‌های پزشکی توسط مردم تاکید کرد». خبرگزاری جمهوری اسلامی. دسترسی در 10/12/1389:
https://www.irna.ir/news/ آیت-الله-صافی-گلپایگانی-بر-رعایت-توصیه-های-پزشکی-توسط-مردم-تاکید.
علوی‌گرگانی، سیّدمحمّد علی (1398). «دربارۀ غسل میّت کرونایی». پایگاه اطلاع‌رسانی مرجع عالیقدر حضرت آیت‌الله علوی گرگانی. دسترسی در 13/12/1398:
http://site.agorgani.ir/estefta/ سلام-علیکماز-ناظرین-شرعی-سازمان-بهشت-م/
غرویان، محسن (1398). «کرونا و عقلانیت دینی در گفتگو با غرویان: علم و دین واقعی هماهنگ یکدیگرند نه دشمن هم». خبرگزاری تسنیم، دسترسی در 19/12/1398:
https://www.tasnimnews.com/fa/news/1398/12/19/2220005/ کرونا-و-عقلانیت-دینی-در-گفتگو-با-غرویان-علم-و-دین-واقعی-هماهنگ-یکدیگرند-نه-دشمن-هم
لانگ، چالز هـ (1393). «دین عامیانه». در: مقدمه‌ای بر پژوهش دین عامیانه. گزیده و ترجمۀ ابراهیم موسی‌پور. تهران: جوانۀ توس. صص. 19-45.
محدثی، حسن (1398). «اسلام محمّدی(ص) ما را به عقلانیّت فرامی‌خواند». روزنامۀ ابتکار. سال شانزدهم. شمارۀ 4494. 13 اسفند 1398. ص. 3.
محفوظی، عباس (1398). «استفتاء شرعی از حضرت آیت الله العظمی محفوظی دامت برکاته در رابطه با خوف از ابتلاء به بیماری کرونا». پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر حضرت آیت‌الله محفوظی. دسترسی در 8/12/1398:
http://www.mahfoozi.ir/fa/news/view/147/q:2qnYsdmI2YbYpw==
محمّدی، رحیم (1398). «روی دیگر کشتار کورونا؛ آشکار شدن ستیز میان دین و علم». کانال تلگرام جامعۀ ایرانی. دسترسی در 10/12/1398:
https://t.me/RahimMohamadi/865
مظاهری، حسین (1399). «توصیه‌های معظم‌له در پاسخ به سؤالی پیرامون بیماری کرونا». پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر حضرت آیت‌الله مظاهری.
http://www.almazaheri.ir/farsi/Index.aspx?ID=2661&CategoryNum=155&TabID=0005
مکارم شیرازی، ناصر (1398). «پیام آیت‌الله‌العظمی مکارم شیرازی در آستانۀ سال نو». بلیغ‌نیوز. دسترسی در 28/12/1398:
https://makarem.ir/news/fa/News/Details/419421/پیام-آیت-الله-العظمی-مکارم-شیرازی-در-آستانه-سال-نو
ملکیان، مصطفی (1397). «پیش‌فرض‌های بازسازی اسلامی علوم انسانی». در: علم دینی؛ دیدگاه‌ها و ملاحظات. ویراستۀ سیّدحمیدرضا حسنی، مهدی علی‌پور و سیّدمحمّدتقی موحدابطحی. چاپ هفتم. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه. صص. 323-303.
ملکیان، مصطفی (1373). «بررسی گونه های تعارض بین علم و دین». مجلۀ علوم انسانی. سال سوم. شمارۀ 10. صص 84-63.
موسی‌پور، ابراهیم (1393). «دین عامیانه». در: دانشنامۀ جهان اسلام (ج18). زیرنظر غلامعلی حداد عادل. تهران: بنیاد دایره‌المعارف اسلامی.
نوری‌همدانی، حسین (1398). «پیام معظم‌له درپی شیوع بیماری کرونا». دفتر حضرت آیت‌الله نوری‌همدانی، دسترسی در 10/12/1398:
واردنبورگ، ژاک (1393). «مسئلۀ دین رسمی و دین عامیانه در مطالعات اسلامی». در: مقدمه‌ای بر پژوهش دین عامیانه. گزیده و ترجمۀ ابراهیم موسی‌پور، تهران: جوانۀ توس. صص. 59-107.
 
https://noorihamedani.ir/post/view?id=9751.
McGrath, Alister E. (1999). Science & Religion : An Introduction. Massachusetts: Blackwell Publishers Inc.
Heibert, Paul G.; Shaw, R. Daniel; Tienou, Tite (1999). Understanding Folk Religion; A Christian Response to Popular Beliefs and Practices. Michigan: Baker Books.