جستارهای فلسفه دین

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیات علمی دانشگاه پیام نور کرمان

2 استاد فلسفه و کلام اسلامی، دانشگاه امام صادق(ع)

3 استادیار فلسفه و کلام اسلامی، دانشگاه پیام‌نور ایران

4 دانشیار دانشگاه پیام نور

چکیده

از میان سه طریق سنتی مورد ادعای استیور در باب زبان دینی، رویکرد فخر رازی به زبان دینی را می‌توان در حیطة طریق سلبی جای داد؛ زیرا دیدگاه وی در زمینة اثبات و شناخت ذات خداوند و معناشناسی برخی از اسما، اوصاف و افعال الهی بر روش سلبی متکی است. از آن‌جا که یکی از لوازم رویکرد سلبی به زبان دینی، بیان‌ناپذیری آن است این مسئله در رویکرد رازی آن‌جا نمایان می‌شود که در حیطة خداشناسی و معناشناسی برخی اسما و اوصاف الهی از قبیل اسم جلالة الله، اسمای مضمر، اسم قدوس، رؤیت خداوند، سمع و بصر و برخی از افعال الهی، بر روش عرفانی و شیوة قرآن تأکید می‌کند و از معرفت شهودی سخن می‌گوید. لذا در این قلمرو عقل انسان قادر به شناخت برخی از علوم و اسرار الهی نیست؛ حتی اگر از طریق مجاهده و مکاشفه نیز ادراک حاصل شود زبان قادر به بیان و توصیف این اسرار و احوال نیست. در این مقاله سعی می‌شود تا مواضع فخر رازی در این زمینه با تأکید بر مبانی زبان‌شناختی و معرفت‌شناختی آن تحلیل و تبیین شود.

کلیدواژه‌ها

استیور، دان. آر (1380). فلسفة زبان دینی، ترجمة دکتر حسین نوروزی، تبریز: مؤسسة تحقیقاتی علوم اسلامی-انسانی دانشگاه تبریز.
تالیافرو، چارلز (1382). فلسفة دین در قرن بیستم، ترجمه انشاء‌الله رحمتی، تهران: سهروردی.
رازی، فخرالدین و دیگران (1383). چهارده رساله (کتاب الفرق فی احوال المسلمین و لمشرکین)، ترجمه و تصحیح سید محمدباقر سبزواری، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
رازی، فخرالدین (1420 ق). التفسیر الکبیر، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
رازی، فخرالدین (1396 ق، 1976 م). لوامع البینات شرح اسماء‌الله تعالی و الصفات، قاهره: مکتبه الکلیات الأزهریه.
رازی، فخرالدین (1301 ق، 1883 م). اسرار التنزیل و انوار التأویل، تهران: چاپ سنگی.
رازی، فخرالدین (1410 ق، 1990 م). المباحث المشرقیه فی علم الالهیات و الطبیعیات، تحقیق و تعلیق محمد المعتصم بالله البغدادی، بیروت: دارالکتاب العربی.
رازی، فخرالدین (1407 ق). المطالب العالیه من العلم الالهی، بیروت: دارالکتاب العربی.
رازی، فخرالدین (1341). البراهین در علم کلام، مقدمه و تصحیح سید محمدباقر سبزواری، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
رازی، فخرالدین (1989 م). المسائل الخمسون فی اصول الدین، تحقیق احمد حجازی السقا، القاهره: المکتب الثقافی.
رازی، فخرالدین (1415 ق، 1373 م). شرح عیون الحکمه، تحقیق احمد حجازی السقا، تهران: مؤسسة الصادق (ع).
رازی، فخرالدین (1404 ق). محصل افکار المتقدمین و المتأخرین من العلماء و الحکماء و المتکلمین، و بذیله تلخیص المحصل للعلامه نصیرالدین طوسی، بیروت: دارالکتاب العربی.
رازی، فخرالدین (1992 م). معالم اصول الدین، تعلیق د. سمیح دغیم، بیروت: دارالفکر اللبنانی.
الزرکان، محمد صالح (1383 ق). فخرالدین الرازی و آراء الکلامیه و الفلسفیه، بیروت: دارالفکر.
طباطبایی، سید محمدحسین (1381). نهایه ‌الحکمه، ج 3، ترجمه و شرح علی شیروانی، قم: بوستان کتاب قم.
غزالی، ابوحامد محمد بن محمد (1324 ق). المقصد الاسنی شرح اسماء الله الحسنی، مصر: مطبعه السعاده.
غزالی، ابوحامد محمد بن محمد (1361). کیمیای سعادت، به کوشش حسین خدیوجم، تهران: علمی و فرهنگی.
غزالی، ابوحامد محمد بن محمد (1403 ق). جواهر القرآن، بیروت: دارالافاق الجدیده.
غزالی، ابوحامد محمد بن محمد (1985 م). الجام العوام عن علم الکلام، تصحیح، تعلیق و تقدیم محمد المعتصم بالله البغدادی، بیروت: دارالکتاب العربی.
‌فرانکنا، ویلیام‌کی (1376). فلسفة اخلاق، ترجمة هادی صادقی، قم: طه.
مصباح یزدی، محمدتقی (1388). فلسفة اخلاق، تحقیق و نگارش احمد حسینی شریفی، تهران: شرکت چاپ و نشر بین‌الملل.
مهدوی‌نژاد، محمدحسین (1387). ایمان‌گرایی خردپیشه در اندیشة فخر رازی، تهران: دانشگاه امام صادق(ع).