جستارهای فلسفه دین

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

عضو هیات علمی و معاون آموزشی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه خوارزمی

چکیده

اثبات و نفی وجود هر موجودی فرع بر امکان تصور آن است. آیا خدا به تصور می­آید که بتوان از بودن یا نبودن او سخن گفت؟ گروهی تصور خدا را ممکن نمی­دانند. ظواهر بعضی از متون دینی و عرفانی همین است. اما مقصود این متون دینی و عرفانی، عدم امکان تصور حقیقت حق‌تعالی به علم حصولی است نه عدم امکان هر گونه تصوری. کسانی که تصور را ممکن می­دانند گاهی ظاهر سخنان ایشان امکان تصور ذات است. این سخن قابل دفاع نیست. گاهی مفاهیمی مانند «بی­نهایت»، «موجود حاضر در همه‌جا» و مانند آن را موضوع قرار داده­اند. مدعایی که این نوشته در پی دفاع از آن است عبارت است از این‌که اولاً این موضوعات پیچیده، برای قریب به اتفاق افراد فهم‌پذیر و تصورپذیر نیست. ثانیاً موضوع ادلة اثبات خدا، صفات بسیار متنوعی است که برای افراد معمول قابل فهم است، مانند «واجب­الوجود»؛ یعنی موجودی که بودنش ضروری است، یا «ناظم فراطبیعی». اما کنه این صفات نه به تصور می­آید و نه نیازی به تصور کنه صفات در ابتدای بحث از ادلة اثبات و نفی، وجود دارد.

کلیدواژه‌ها

نهج­البلاغه، تنظیم سید کاظم محمدی، محمد دشتی (1378). مؤسسه فرهنگی تحقیقاتی امیرالمؤمنین (ع).
ابن­سینا (1404). الشفاء، «المنطق»، ج 3، تصدیر و مراجعه الدکتور ابراهیم مدکور، تحقیق الدکتور ابوالعلاء عفیفی، قم: منشورات مکتبه آیه‌الله العظمی المرعشی النجفی.
ابن­سینا (1405). الشفاء، «المنطق»، ج 1،تصدیر الدکتور طه حسین باشا، مراجعه الدکتور ابراهیم مدکور، قم: منشورات مکتبه آیه الله العظمی المرعشی النجفی.
ابن­سینا (1413 ق). الاشارات و التنبیهات، القسم الاول فی ­المنطق، مع شرح نصیرالدین طوسی، تحقیق الدکتور سلیمان دنیا، بیروت: مؤسسة النعمان.
جوادی آملی، عبدالله (1368). شرح حکمت متعالیه اسفار اربعه (بخش یکم از جلد ششم)، تهران: انتشارات الزهراء.
جوادی آملی، عبدالله (1375). رحیق مختوم، بخش یکم از جلد اول، قم: مرکز نشر اسراء.
حسن­زادة آملی، حسن (1365). هزار و یک نکته، دو جلد در یک مجلد، مرکز نشر فرهنگی رجاء.
سبزواری، ملاهادی (1366). شرح المنظومه، قم: مؤسسة انتشارات دار العلم.
سوین‌برن، ریچارد (1381)، آیا خدایی هست؟، ترجمة محمد جاودان، قم: مؤسسة انتشارات مفید.
صدرالمتألهین، محمدبن ابراهیم (1380). المبدأ و المعاد، با مقدمه و تصحیح سید جلال­الدین آشتیانی، قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
طباطبایی، سید محمدحسین (1392). اصول فلسفه و روش رئالیسم، ج 5، مقدمه و پاورقی، مرتضی مطهری، قم: انتشارات صدرا.
طباطبایی، سید محمدحسین (1367). نهایة­الحکمه، با تعلیقات محمدتقی مصباح یزدی، انتشارات الزهراء.
عطار نیشابوری، فریدالدین (1390). منطق­الطیر، تصحیح و توضیح محمود عابدی، تقی پورنامداریان، تهران: سمت.
فروغی، محمدعلی (1340). سیر حکمت در اروپا، سازمان کتاب­های جیبی.
قمی، شیخ عباس (1370). کلیات مفاتیح الجنان، با ترجمة فارسی، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
مجلسی، محمدباقر (1404ق). بحارالانوار، بیروت: مؤسسة الوفاء.
مطهری، مرتضی (1373). توحید، تهران: صدرا.
ملاصدرا، صدرالدین محمد الشیرازی (1381). الحکمه المتعالیه فی الاسفار الاربعه، ج 6، تصحیح و تحقیق و مقدمه: احمد احمدی، انتشارات بنیاد حکمت صدرا.
ملاصدرا، صدرالدین محمد الشیرازی (1363). کتاب­ المشاعر، با ترجمة فارسی بدیع الملک میرزا عمادالدوله، ترجمه و مقدمه و تعلیقات فرانسوی: هانری کربن، کتابخانة طهوری.
المظفر، محمدرضا (1388 ق). المنطق، مطبعه النعمان، النجف الاشرف، الطبعة الثالثه.