جستارهای فلسفه دین

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری فلسفه و کلام دانشگاه اصفهان

2 دانشیار فلسفه دانشگاه اصفهان

چکیده

یکی از کارکردهای اساسی فلسفة ملاصدرا تفسیر عقلانی معارف‌ الهی و تبیین فلسفی جایگاه انسان در دایرة هستی است که علاوه بر اینکه می‌تواند چشم‌انداز روشنی از نتایج و دستاوردهای حکمت متعالیه حاصل کند، زمینة بازسازی مدلی آنتولوژیک مبتنی بر اصول هستی‌شناختی صدرایی را در جهت فهم سازوارگی وحی و انسان فراهم می‌سازد. به همین دلیل نوشتار حاضر بر آن است که سازوارگی وحی و انسان در هندسة معرفتی صدرالمتألهین را بکاود و تصویری از هویت و چیستی این سازگاری ارائه کند. همچنین با رویکردی مسئله‌محور و با روش تحلیلی، ضمن طرح دقیق مسئله، به پردازش داده‌ها بپردازد و این ادعا را اثبات کند که در نگرش صدرایی نسبت وحی و انسان نه از سنخ تعارض و تقابل و نه از نوع تغایر و تمایز، بلکه از نوع سازواری است؛ خواهیم کوشید با تمایز قائل شدن میان رویکرد فلسفی، کلامی و عرفانی صدرالمتألهین از وحی، جایگاه وجودی انسان و وحی را در دایرة هستی بررسی کنیم و با رهیافتی فلسفی سعی کنیم ساحت‌های هستی‌شناختی سازوارگی وحی و انسان را در نمودهای گوناگون (هبوط و نزول، مراتب گوناگون وجودی، ظاهر و باطن، تفسیر و تأویل و اسماء‌الحسنی) متناسب با دیدگاه ملاصدرا تفسیر و تبیین کنیم، و به بیان ره‌آورد نگاه سازوار به این شاکلة وجودی در عرصة زندگی انسان بپردازیم.

کلیدواژه‌ها

آشتیانی، سید جلال‌الدین (1381). شرح بر زاد المسافر، چاپ سوم، قم، دفتر تبلیغات اسلامی.
آملی، سید‌حیدر (1377). اسرار الشریعه و اطوار الطریقه، ترجمة سید جواد هاشمی علیا، تهران، انتشارات قادر.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1353). رساله فی الفعل و الانفعال، حیدر آباد دکن، مجلس دایره‌المعارف العثمانیه.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1332). مبدأ و معاد، ترجمة محمد شهابی، تهران، دانشگاه تهران.
ابن‌عربی، محی‌الدین (1370). المسائل، تحقیق دکتر دامادی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
ابن‌عربی، محی‌الدین (بی‌تا). الفتوحات مکیه، بیروت: دارالاحیاء التراث العربی.
ابن‌فارس، احمد (1404 ق). معجم المقاییس اللغه، تحقیق عبدالسلام هارون، قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
ابن‌منظور، محمد بن مکرم (1363). لسان العرب، ج 15، طبع یک، بیروت، دارلاحیاء‌ التراث العربی.
الاصفهانی، راغب (1392 ق). معجم المفردات الفاظ القرآن، تحقیق مرعشلی، بی‌جا: دارالکتاب العربی.
الطریحی، فخر الدین (1916). مجمع البحرین، طبع یکم، قم: مؤسسه البعثه.
بهشتی، احمد، یعقوبیان، محمدحسن (1389). «حقیقت تشکیکی وحی در هندسة حکمت متعالیه»، معرفت فلسفی، ش 29.
جوادی آملی، عبد‌الله (1390). تفسیر موضوعی قرآن کریم، معرفت‌شناسی در قرآن، چاپ هفتم، قم: مرکز نشر اسراء.
خمینی، روح‌الله (1385). تقریرات فلسفة امام خمینی، آیه‌الله سید عبد‌الغنی اردبیلی، تهران: مؤسسة تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
خمینی، روح‌الله (1376). شرح دعای سحر، ترجمة احمد فهری زنجانی، تهران: انتشارات تربت.
دهخدا، علی‌اکبر (1373). لغت‌نامه دهخدا، تهران: مؤسسة انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
ربانی گلپایگانی، علی (1391). وحی‌شناسی ماهیت و ویژگی‌ها، قم: نشر رائد.
رامین، علی، کامران فانی، محمدعلی (1389). دانشنامه دانش گستر، تهران: مؤسسة دانش‌گستر.
سهروردی، شهاب‌الدین (1372). مجموعة مصنفات، ج 1، المطارحات، به تصحیح هانری کربن، تهران: مؤسسة مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
صدرالدین‌شیرازی، محمد بن ابراهیم (1354). المبدا و المعاد، تصحیح سید جلال‌الدین آشتیانی، تهران: انجمن حکمت و فلسفه ایران.
صدرالدین‌شیرازی، محمد بن ابراهیم (1346). الشواهد الربوبیه فی المناهج السلوکیه، تصحیح و تعلیق سید جلال‌الدین آشتیانی، مشهد: دانشگاه مشهد.
صدرالدین‌شیرازی، محمد بن ابراهیم (1380). اسرار الایات، ترجمة محمد خواجوی، تهران: انتشارات مولی.
صدرالدین‌شیرازی، محمد بن ابراهیم (1364). تفسیر القرآن الکریم، تصحیح محمد شمس‌الدین، بیروت، دار‌التعارف للمطبوعات.
صدرالدین‌ شیرازی، محمد بن ابراهیم (1363). مفاتیح الغیب، مقدمة محمد خواجوی، تعلیقات ملا علی نوری، تهران: مؤسسة مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
صدرالدین‌شیرازی، محمد بن ابراهیم (1981). الحکمه المتعالیه فی الاسفار العقلیه الاربعه، بیروت: دار‌الحیاء التراث العربی.
صدرالدین‌شیرازی، محمد بن ابراهیم (1378). المظاهر الالهیه فی اسرار العلوم الکمالیه، مقدمه و تصحیح و تعلیق از سید محمد خامنه‌ای، تهران: بنیاد حکمت صدرا.
صدرالدین‌شیرازی، محمد بن ابراهیم (۱۳۸۷). سه رسالة فلسفی، قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزة علمیه.
صدرالدین‌شیرازی، محمد بن ابراهیم (1360). اسرار الایات و انوار البینات، تهران: انجمن اسلامی حکمت و فلسفة اسلامی.
صدرالدین‌شیرازی، محمد بن ابراهیم (1370). شرح اصول کافی، تهران: مؤسسة مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
فارابی، ابونصر محمد (1366). السیاسه المدینه، تحقیق فوزی متری نجار، بیروت: افست دانشگاه الزهرا.
فرامرز قراملکی، احد (1385). روش‌شناسی مطالعات دینی، مشهد: دانشگاه علوم رضوی.
فلاح‌پور، مجید (1389). مبانی اصول و روش تفسیری ملاصدرا، تهران: انتشارات حکمت.
فیض کاشانی، ملامحسن (1374 ق). تفسیر الصافی، تهران: کتاب فروشی اسلامیه.
قاسم‌پور، محسن (1381). پژوهشی در جریان‌شناسی تفسیر عرفانی، تهران: انتشارات مؤسسة فرهنگی هنری ثمین.
قیصری، داود (1416 ق). شرح فصوص الحکم، قم: منشورات انوار الهدی.
لاهیجی، محمد جعفر بن محمد صادق (1386). شرح رساله المشاعر، قم: بوستان کتاب.
ملایری، موسی (1384). تبیین فلسفی وحی از فارابی تا ملاصدرا، قم: انتشارات طه.
مصلح، جواد (1394). علم‌النفس یا روان‌شناسی صدر‌المتالهین، تهران: انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
میناگر، غلام‌رضا (1392). استنباط معارف عقلی از نصوص دینی، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشة اسلامی.