جستارهای فلسفه دین

نویسنده

گروه ادیان و عرفان دانشگاه سمنان

چکیده

در این مقاله تلاش می­شود رابطۀ علم و دین از منظر اندیشۀ پویشی وایتهد بررسی و تحلیل شود. برای این امر ابتدا الگوهای چهارگانۀ رابطه علم و دین (تضاد، تمایز، گفت‌وگو و تلفیق) توضیح داده می‌شود. سپس، دربارۀ نظام مابعدالطبیعی پویشی بحث می‌شود تا نشان داده شود که علم و دین چگونه در چهارچوب این نظام فراگیر هماهنگی یا تلفیق پیدا می‌کنند. و در آخر، اصول حاکم بر رابطۀ این دو قلمرو استخراج می‌شود که تحلیل آن‌ها از پویایی و تحول علم و دین، ناظربودن هر دو بر واقعیتی واحد و سروکار داشتن با وجوهی از واقعیت، طبیعی­بودن تضاد بین این دو، به­رغم اغراق در آن، و تحول معرفت دینی در پرتو معرفت علمی حکایت می­کند.

کلیدواژه‌ها

آیت­اللهی، حمیدرضا و فاطمه احمدی (1388). «بررسی مقایسه­ای روابط علم و دین در الهیات جدید مسیحی (با تأکید بر آرای مک­گراث، باربور و پیترز)». مجلة ادیان و عرفان، ش ١.
احمدی، محمد‌امین (1386).  انتظار بشر از دین، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
باربور، ایان (1362). علم و دین، ترجمۀ بهاءالدین خرمشاهی، نشر دانشگاهی.
باربور، ایان (1392). دین و علم، ترجمة پیروز فطورچی، انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشة اسلامی.
پترسون، مایکل و دیگران (1376). عقل و اعتقاد دینی، ترجمۀ احمد نراقی و ابراهیم سلطانی، انتشارات طرح نو.
پیتنجر، نورمن (1386). آلفرد نورث وایتهد، ترجمة ناصر زعفرانچی. انتشارات حقیقت.
شامحمدی، رستم و حمیدرضا آیت­اللهی (1387). «تحلیل و نقد درون سیستمی جایگاه خدا در جهان­شناسی پویشی وایتهد»، مجله­نامه حکمت، سال ششم شمارة دوم.
شامحمدی، رستم (1390). خداوند در اندیشه پویشی وایتهد، انتشارات پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
شامحمدی، رستم و علی سنایی (1395). «تحلیل و بررسی نظریۀ عدل الهی پویشی گریفین»، مجله قبسات، دوره 21، ش 80.
گریفین، دیوید ری (1376). خدا و دین در جهان پسامدرن، ترجمۀ حمیدرضا آیت‌اللهی، انتشارات آفتاب توسعه.
محمدرضایی، محمد و دیگران (1381). جستارهایی در کلام جدید، انتشارات سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت) و معاونت پژوهشی دانشگاه قم.
نراقی، احمد (1378). رسالۀ دین شناخت، انتشارات طرح نو.
وایتهد، آلفرد نورث (1370). دین و علم، ترجمۀ هومن پناهنده، مجله­نامۀ فرهنگ، ش 3.
وایتهد، آلفرد نورث (1370). سرگذشت اندیشه­ها، ترجمة دکتر عبدالرحیم گواهی، دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
هات، جان اف. (1382). علم و دین از تعارض تا گفت­و­گو، مترجم، بتول نجفی، انتشارات کتاب طه.
 
Barboure Ian (1990). Religion in Age of Science, Harper Sanfrancisco.
Barbour, Ian (2000). When science meets Religion: Enemies, Strangers, or Partner? London: SPCK.
Barbour, Ian (2003). ‘Science and Religion, Models and Relations’ in Encyclopedia of Science and Religion, J. Wentzel Vrede van Huyssteen (ed.), Macmillan Reference USA.
Cobb, John and Griffin, David Ray (1976). Process Theology: An Introductory Exposition, Philadelphia, Westminister Press.
Epperly, Bruce (2011). Process Theology: A Guide for the perplexed, Bloomsbury Academic.
Griffin, David (2000). Religion and Scientific Naturalism: Overcoming the Conflicts, State University of New York.
Griffin, David Ray (2001). ‘Process philosophy of religion’ in Issues in contemporary philosophy of religion, Eugent Thomas Long (ed.), Kulwer Academic Publishers.
Mays, Wolfe (1977). Whitehead’s Philosophy of Science and Metaphysics, Martinusnijholff.
Whitehead, A.N. (1957). Process and Reality, Macmillan
Whitehead, A.N. (1960). Religion in Making, Macmillan.
Whitehead, A.N. (1967). Science and the Modern World, New York: Free Press.