جستارهای فلسفه دین

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکترای حکمت متعالیه دانشگاه اصفهان

2 دانشیار گروه فلسفه و کلام دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه شیراز

http://dx.doi.org/10.22034/rs.2021.33821.1411

چکیده

یکی از احکام مهم مسئله وجود در هستی­شناسی، مسئله تشکیک در وجود است که بطور خاص در فلسفه ملاصدرا مطرح و مختصات آن روشن شده است. لکن به نظر می­رسد با تفطن در آرای پیشینیان نیز بتوان شالوده­ی این مسئله را پیگیری نمود. نوشتار حاضر با روش توصیفی- تحلیلی، دلالت­های براهین اثبات خداوند در فلسفه ابن­سینا بر مسئله تشکیک خاصی وجود که نوع غالب آن در تشکیک طولی وجود مطرح شده را مورد بررسی و ارزیابی قرار می­دهد. مطابق نتایج این جستار اگرچه مسئله اصالت وجود یا ماهیت در فلسفه ابن­سینا فاقد جایگاه مشخص است، اما براهین اثبات خداوند نزد وی با تفکری کاملاً وجودی ایراد شده است؛ چنان­که سه رکن اصلی مسئله تشکیک در وجود یعنی «وحدت در وجود»، «کثرت در وجود» و «عینیت وحدت و کثرت در وجود»- که خود مستلزم وحدتی فراگیر و کثرت شمول است-، از براهین اثبات خداوند نزد ابن­سینا و مبانی هر یک از براهین، قابل استنباط می­باشد.

کلیدواژه‌ها

-                     سبحانی، جعفر (1409ق).  الهیات و معارف اسلامی، ج 3-1، چ دوم،  بی­جا:  مرکز جهانی علوم اسلامی.
-                     ابن­سینا، حسین بن عبدالله (1383). الاشارات و التنبیهات، همراه شرح خواجه نصیرالدین طوسی و قطب­الدین رازی، چاپ اول، قم: نشرالبلاغه.
-                     ابن­سینا، حسین­بن عبدالله (1333). عیون الحکمه، تهران: دانشگاه تهران.
-                     ابن­سینا، حسین­بن عبدالله (1364). النجاه من الغرق فی بحر الضلالات، با ویرایش و دیباچه محمد تقی دانش پژوه، تهران: دانشگاه تهران.
-                     ابن­سینا، حسین­بن عبدالله (1371). المباحثات،تصحیح محسن بیدارفر، قم: بیدار.
-                     ابن­سینا، حسین­بن عبدالله (1379). التعلیقات، قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
-                     ابن­سینا، حسین­بن عبدالله  (1385). الاهیات من کتاب الشفا، تحقیق آیه الله حسن زاده آملی، چاپ دوم، قم: مؤسسه بوستان کتاب.
-                     ابن­سینا، حسین­بن عبدالله (1404ق). شفاء، قم: کتابخانه آیت الله مرعشی.
-                     ابن­سینا، حسین­بن عبدالله (1405ق). منطق المشرقیین، قم: منشورات مکتبه آیه الله المرعشی النجفی.
-                     ارسطو (1394). متافیزیک، مترجم: شرف الدین خراسانی، تهران: حکمت.
-                     ایراندوست، محمدحسین (1394). «شالوده تشکیک وجود در آرای ابن­­سینا بر متن المباحثات»، حکمت اسلامی، سال دوم، شماره 4.
-                     جوادی آملی، عبدالله (1386). رحیق مختوم (ج 1)، تنظیم حمید پارسانیا، قم: أسراء.
-                     حسین­زاده یزدی، محمد (1375). «برهان امکان در الهیات اسلامی»، معرفت، ش 16، صص 41- 34.
-                     سبزواری، هادی­بن مهدی ( 1416ق). شرح المنظومه، مصحح حسن حسن زاده آملی، تهران: نشر ناب.
-                     صدرالمتالهین، محمدبن ابراهیم (1302ق). مجموعه الرسائل التسعه، تهران: بی­نا.
-                     صدرالمتالهین، محمدبن ابراهیم (1360). الشواهد الربوبیه فی المناهج السلوکیه، تصحیح و تعلیق سید جلال­الدین آشتیانی، چاپ دوم، مشهد: المرکز الجامعی للنشر.
-                     صدرالمتالهین، محمدبن ابراهیم  (1391ق). شرح اصول کافی، تهران: مکتبه المحمودی.
-                     صدرالمتالهین، محمدبن ابراهیم (1981). الحکمه المتعالیه فی الاسفار العقلیه الاربعه، چاپ سوم، بیروت: دار احیاء التراث.
-                     صدرالمتالهین، محمدبن ابراهیم (بی­تا).الحاشیه علی الهیات الشفاء، قم: بیدار.
-                     طباطبایی، سید محمدحسین (1981). تعلیقه بر الحکمه المتعالیه فی الاسفار العقلیه الاربعه، بیروت: دارالاحیاء التراث العربی.
-                     علوی، سید محمدکاظم (1391). «تشکیک وجود و قول به تباین در فلسفه ابن­سینا»، خردنامه صدرا، شماره 70.
-                     فارابی، محمدبن محمد (1367). المنطقیات، تحقیق محمدتقی دانش پژوه. قم: کتابخانه آیت الله نجفی مرعشی.
-                     فارابی، محمدبن محمد (1390). «المسائل المتفرقه» در رسائل فارابی، ترجمه سعید رحیمیان، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
-                     مصباح یزدی، محمد تقی (1398). آموزش فلسفه، ج 2، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره).
-                     مطهری، مرتضی ( 1382). مجموعه آثار، چاپ نهم، تهران: صدرا.