استادیار دانشگاه آزاد اسلامی، واحد شیراز، گروه معارف، شیراز، ایران
چکیده
مسئلة تعدد ادیان و پرسش‌های ذیل آن، ازجمله پرسش‌های حقانیت و نجات، حائز اهمیت دین‌شناسانة فراوانی هستند. در میان پاسخ‌های متعددی که به این مسئله داده شده است یکی از تقریر‌های شمول‌گرایانه‌ای که با بهره‌گیری از تعالیم فلسفة صدرایی و به طور خاص تمایز تشکیکی به نحو مجمل توسط برخی محققان مسلمان شکل گرفته است نوعی پاسخی است که می‌توان آن را شمول‌گرایی تشکیکی بودن حقانیت نامید. مقالة حاضر[i] با بررسی توصیفی-تحلیلی این تقریر شمول‌گرایی و با بهره‌گیری از تعالیم فلسفة صدرایی و نظریة تشکیک به پرسش‌گری پیرامون این تقریر پرداخته و این شمول‌گرایی که ادیان متعدد موجود را در سلسلة تشکیکی حقانیت قرار می‌دهد مورد واکاوی قرار می‌دهد. مطابق این تقریر تمایز بین ادیان موجود تمایز تشکیکی است و خصوصیات یک سلسلة تشکیکی ازجمله مشتمل بودن بر نوعی از ترکیب از وجدان و فقدان، شمول مراتب بالاتر بر کمالات مراتب پایین‌تر، حمل حقیقه و رقیقة مراتب بر یکدیگر و غیره بر آن حاکم است درنتیجه هرچه یک دین در مرتبة بالاتری از سلسله‌مراتب تشکیکی حقانیت باشد از عقاید حقة بیش‌تری برخوردار است و از نوعی شمول تشکیکی نسبت به مراتب پایین‌تر برخوردار است.
[i]. این مقاله تا حد زیادی متکی بر طرح پژوهشی «گسترة شمول‌گرایی دینی و آثار و پیامدهای آن از نظر عقل و دین» است که توسط این‌جانب با حمایت دانشگاه آزاد اسلامی شیراز و با همکاری آقایان دکتر مرتضی حق‌شناس و حسین نیاکان نگاشته شده است.
An Explanation of Religious Inclusivism;According to Sadra’s Gradation Theory
چکیده [English]
The problem of religious diversity and related questions including the questions of rightfulness and salvation are of great religionological importance. One of the many answers to this problem is a version of inclusivism developed by Muslims researchers using the teachings of Sadraian philosophy, in particular the graded distinction, which could be called ‘the inclusivism of graded rightfulness’. Using the teachings of Sadra’s philosophy and gradation theory and a descriptive-analytic examining of this reading of inclusivism, this article has investigated and inquired this inclusivism, which puts numerous existent religions in a graded hierarchy of rightfulness. Accordingly, the distinction among the existent religions was a graded one and has the characteristics of a graded hierarchy; so, for instance, it consists of a kind of composition of having and lacking, and higher ranks include the perfections of lower ranks. Thus the higher the rank of a religion in the graded hierarchy of rightfulness is, the more right beliefs it has and so has some graded covering regarding to the lower ranks.
کلیدواژه ها [English]
Religious diversity, Inclusivism, Rightfulness of religion, Mullasadra, the gradation of rightfulness
مراجع
اسلامی، علی (1388). پلورالیسم دینی از منظر قرآن کریم، قم: بوستان کتاب.
بیسینگر، دیوید (1394). تنوع دینی، ترجمة مهدی اخوان، تهران: ققنوس.
پترسون، مایکل و دیگران (1379). عقل و اعتقاد دینی: درآمدی بر فلسفة دین، ترجمة احمد نراقی و ابراهیم سلطانی، تهران: طرح نو.
تالیافرو، چارلز (1382). فلسفة دین در قرن بیستم، ترجمة ان شاء الله رحمتی، تهران: سهروردی.
جوادی آملی، عبدالله (1375). رحیق مختوم؛ شرح حکمت متعالیه (صدرالدین شیرازی)، بخش پنجم از جلد اول، تنظیم و تدوین حمید پارسانیا، قم: اسراء.
حسینی، حسن (1382). پلورالیزم دینی یا پلورالیزم در دین، تهران: سروش.
خسروپناه، عبدالحسین (1388). مسائل جدید کلامی و فلسفة دین، ج 3، قم: ترجمه و نشر المصطفی.
رشاد، علی اکبر و هیک، جان (1391). مباحثه با جان هیک، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشة اسلامی.
ریچاردز، گلین (1380). رویکردها‌ی مختلف به پلورالیزم دینی(به سوی الاهیات ناظر به همة ادیان)، ترجمة رضا گندمی نصرآبادی و احمد رضا مفتاح، قم: مرکز مطالعات و تحقیقات ادیان و مذاهب.
شیروانی، علی و همکاران (1391). مباحثی در کلام جدید، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
صدرالدین شیرازی، محمد ابن ابراهیم (1376). رساله المشاعر، شرح محمد جعفر بن محمد صادق اللاهیجی، به تصحیح سید جلال الدین آشتیانی، تهران: امیر کبیر.
صدرالدین شیرازی، محمد ابن ابراهیم (1382). الشواهد الربوبیه فی المناهج السلوکیه، به اشراف محمد خامنه‌ای، تصحیح، تحقیق و مقدمه مصطفی محقق داماد، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
صدرالدین شیرازی، محمد ابن ابراهیم (1428ه.ق). الحکمه المتعالیه فی الاسفار العقلیه الاربعه، ج1، 8 و 9، قم: طلیعه نور.
طباطبایی، سید محمد حسین (1379). نهایه الحکمه، ج 1، ترجمه و شرح علی شیروانی، تهران: الزهراء.
طباطبایی، سید محمد حسین (1363). المیزان، ترجمة محمد باقر موسوی همدانی، قم: دفتر انتشارات تبلیغات اسلامی.
قدردان قراملکی، محمد حسن (1389). قرآن و پلورالیزم، تهران: کانون اندیشه جوان.
کامران، حسن (1382). تکثر ادیان در بوتة نقد (نگاهی جامع به بحث پلورالیسم دینی)، قم: نشر معارف.
کدیور، محسن و سروش، عبدالکریم (1387). «گفت‌وگویی دربارة پلورالیسم دینی (گفت‌وگوی کدیور و سروش)»، در سروش، عبدالکریم (1387). صراط‌های مستقیم، تهران: صراط.
کونگ، هانس (1391). هنر زیستن: تأملاتی در معناداری زندگی، ترجمة حسن قنبری، قم: دانشگاه ادیان و مذاهب.
لگنهاوزن، محمد (1384). اسلام و کثرت‌گرایی دینی، ترجمة نرجس جواندل، قم: طه.
محمد‌رضایی، محمد (1390). کلام جدید: با رویکرد تطبیقی، قم: نشر معارف.
مطهری، مرتضی (1371). عدل الهی، تهران: صدرا.
مطهری، مرتضی (1372). فطرت، تهران: صدرا.
مطهری، مرتضی (1368). وحی و نبوت، قم: صدرا.
مونتگمری‌وات، ویلیام (1379). حقیقت دینی در عصر ما، ترجمة ابوالفضل محمودی، قم: بوستان کتاب.
هیک، جان (1386). مباحث پلورالیسم دینی، ترجمة عبدالرحیم گواهی، تهران: نشر علم.
هیک، جان (1390). «پلورالیسم دینی و اسلام»، در محمد‌رضایی، محمد (1390). کلام جدید: با رویکرد تطبیقی، قم: نشر معارف.
یزدانی، عباس و فیضی، پریسا (1389). «بررسی و مقایسة دیدگاه علامه طباطبایی و آلوین پلانتینگا در مورد تنوع ادیان»، الهیات تطبیقی، ش 1.
یوسفیان، حسن (1389). کلام جدید، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها(سمت)؛ قم: موسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).
Hick, John (2001). Dialogues in the Philosophy of Religion, New York: Palgrave.
Kilby, Karen (2004). Karl Rahner: Theology and Philosophy, London and New York: Routledge.
Rahner, Karl (1975). ‘The Essence of Christianity’, in Encyclopedia of Theology, Karl Rahner (ed.), New York: Seabury press.
Rahner, Karl (2001). ‘Christianity and the None-Christian Religions’, in Hick, John and Hebblethwaite, Brain. (2001), Christianity and Other Religions: Selected readings, Oxford: One World press.
Troeltsch, Ernest (1971). The Absoluteness of Christianity and the History of Religions, Introduction by James Luther Adams, Translated By David Reid, Kentucky: John Konex press.
ابتدای صفحه