جستارهای فلسفه دین
بررسی تطبیقی برهان امکان و وجوب تومیستی و برهان صدیقین سینوی

سعیده سادات نبوی

دوره 2، شماره 3 ، آبان 1392، ، صفحه 113-133

چکیده
  آکوئیناس، در طریقة سوم خود، از امکان و وجوب دریچه‌ای به سوی اثبات وجود خدا می‌گشاید. بعضی از فیلسوفان، استدلال او را طبیعی ـ ‌مابعدالطبیعی تفسیر کرده‌اند و بعضی دیگر، طبیعی. با این وصف، به‌سادگی نمی‌توان استدلال او را با برهان صدیقین ابن‌سینا یکی دانست. این مقاله بر آن است که پس از ارائة گزارشی از برهان صدیقین سینوی و تقریرهای ...  بیشتر

دو راهکار تولید علم دینی بر مبنای آرای دکتر سروش

سید محمدتقی موحد ابطحی

دوره 2، شماره 1 ، فروردین 1392، ، صفحه 119-133

چکیده
  دیدگاه‌های مختلفی در موافقت و مخالفت با علم دینی در کشور وجود دارد، و تا به حال تلاش چندانی برای هم‌گرایی این دیدگاه‌ها صورت نگرفته است. هدف پژوهش حاضر این است که بر مبنای آرای دکتر سروش، که در ایران به مخالف علم دینی مشهور است، راهکارهایی برای تولید علم دینی ارائه کند. در این مقاله دو راهکار برای تولید علم دینی به تناسب دو تلقی دکتر ...  بیشتر

انسان‌آرزوها و خدا به‌مثابة فراسوی هستی: رو به‌رویی فلسفة «خدابنیاد» و «دیگری‌بنیاد» با «ذهن‌بنیادی»

حسین مصباحیان

دوره 1، شماره 1 ، اردیبهشت 1391، ، صفحه 119-134

چکیده
  این مقاله به بررسی این پرسش پرداخته است که آیا خدابنیادی، موضوع نقد مدرنیته، می‌تواند با طرح پرسش «امکان اخلاقی خدا؟» به موضعی برای نقد مدرنیته تبدیل شود و با به‌چالش‌کشیدن «انسان‌آرزوها» ـ تعبیر میشل فوکو از سوژة مدرن ـ از طریق تفسیر معنوی هستی، آرزوهایی انسانی برای او بخواهد؟ مقالة حاضر، برای پرتوافکندن بر این پرسش، ...  بیشتر

فخر رازی: خاستگاه کلام فلسفی

اعظم قاسمی؛ آریا یونسی

دوره 6، شماره 2 ، بهمن 1396، ، صفحه 121-147

چکیده
  فارابی در احصاء‌العلوم دو شیوه را در کلام متمایز می‌کند: استدلالی و غیراستدلالی. در دورة بعد رویکرد استدلالی در کلام بر رویکرد دیگر غالب می‌شود و کلامی شکل می‌گیرد که به فلسفه بسیار نزدیک است. از این زمان است که گفت­وگو و مفاهمه‌ای گسترده میان فیلسوفان و متکلمان اسلامی درمی‌گیرد. مبدع کلام فلسفی، فخر­الدین رازی است و با خواجه ...  بیشتر

مساله رنج، و تقرب به خدا: ارزیابی و نقد

سارا بغدادی؛ سید امیر اکرمی

دوره 9، شماره 2 ، آذر 1399، ، صفحه 121-141

چکیده
  النور استامپ، فیلسوف معاصر، در مقام یک خداباور در صدد اقامه­ی دفاعیه­ای برضد مساله­ی رنج( شرّ)، بر می­آید. بنا بر دفاعیه­ی ایشان، اولا، رنج شرط لازم تحقق برخی خیرها است و ثانیا، آن خیر ناقض رنج موجود است. دغدغه­ی علمی­ای که در این مقاله دنبال می­شود، نقد دفاعیه­ی مزبور است. در این ­راستا، پیش از هر چیز، طرح و تبیین اصل ...  بیشتر

تبیین نظریه دین طبیعی با تأکید بر رویکرد فرگشتی دانیل دِنت و نقدهای خداباورانه آلوین پلنتینگا

هژیر مهری

دوره 5، شماره 1 ، اردیبهشت 1395، ، صفحه 123-145

چکیده
  در این مقاله ابتدا با تبیین نظریة دین طبیعی، بررسی زیست‌شناسانه‌ای از دین ارائه می‌شود و دین هم‌چون پدیده‌ای طبیعی بررسی می‌شود. از نظر نئوداروینیست‌ها دین حتی اگر متعالی و از جهان دیگر باشد می‌تواند به عنوان پدیده‌ای طبیعی که به توسط انسان ظهور یافته و محقق ‌شود، ملاحظه شود. برای تفسیر رویکرد دین طبیعی می‌توان گفت نئوداروینیست‌هایی ...  بیشتر

حجیت معرفت‌شناختی تجربه دینی نزاع آنتونی کنی و جف جوردن

منصور نصیری

دوره 3، شماره 1 ، اردیبهشت 1393، ، صفحه 127-141

چکیده
  آنتونی کنی، بر آن است که تجربه‌های دینی حجیت معرفت‌شناختی ندارند. استدلال او، بر تحلیل ماهیت تجربة دینی مبتنی است. از نظر او، تجربة دینی یا ادراک حسی است یا ادراک غیر حسی. با توجه به این‌که نمی‌توان تجربة دینی را ادراک حسی دانست، لاجرم باید ادراک غیر حسی باشد؛ اما ادراک غیر حسی دانستن تجربة دینی، مستلزم آن است که نحوه‌ای از وحی باشد ...  بیشتر

بررسی و نقد آموزه «گشودگی» در حل تعارض علم الاهی و اختیار بشری

سیده سعیده میرصدری؛ منصور نصیری

دوره 7، شماره 2 ، آبان 1397، ، صفحه 129-149

چکیده
  خداباوری گشوده جنبشی الاهیاتی است که در اواخر قرن بیستم از دل سنت اوَنجلیکال مسیحی سر بر آورد و دغدغة ترسیم مدلی از فعل خداوند در عالم را داشت که بتواند بر اساس آن تعارض و ناسازگاری موجود در الاهیات سنتی، بین اراده آزاد/ اختیار بشر و علم پیشین و مطلق الاهی، را رفع کند. آنها کوشیدند نشان دهند که خداوند علم مطلق و جهان‌شمول ندارد؛ بلکه ...  بیشتر

تبیین مبانی تکنولوژی با نگرش تسخیر خلقت

محمدرضا نیلی احمدآبادی

دوره 1، شماره 2 ، آبان 1391، ، صفحه 129-149

چکیده
  پیشرفت زندگی انسان از مرحلۀ کشاورزی به صنعتی و فراصنعتی معلول رشد و توسعۀ تکنولوژی است. بدون شک تأثیر تکنولوژی در زندگی فردی و اجتماعی در دو بعد مادی و معنوی به‌حدی است که می‌توان موفقیت تمدن‌ها را مدیون آن دانست. تاریخ عظمت تمدن اسلامی و استیلای آن بر تمدن‌های کهن روم و یونان، نمونه‌ای از استفادۀ صحیح از علم و تکنولوژی بر اساس تعالیم ...  بیشتر

از رئالیزم انتقادی تا علم دینی بررسی و نقد آرای عماد افروغ در باب علم دینی

عزیز نجف پور آقابیگلو؛ عبدالحسین خسروپناه؛ فاطمه گیتی‌پسند

دوره 2، شماره 2 ، خرداد 1392، ، صفحه 131-148

چکیده
  عماد افروغ در جستجوی علم دینی مقدمتا رویکرد رئالیزم انتقادی را رویکرد هماهنگتری برای ساختن دستگاه علم شناختی مطلوب خود می یابد و متعاقبا می کوشد با ترکیب حکمت صدرایی با رئالیزم انتقادی و اتخاذ رویکرد معرفت طولی و هماهنگ و افزودن منابع معرفت وحی و شهود به منابع رئالیزم انتقادی، راهی به سوی علم دینی بیابد. کاری که خود وی هم اقرار دارد ...  بیشتر

نگاه تاریخی به دین در فلسفة هگل

علی اصغر مصلح

دوره 1، شماره 1 ، اردیبهشت 1391، ، صفحه 135-153

چکیده
  آن‌چه فلسفة دین هگل نامیده می‌شود حاصل نگاه فلسفی وی به دین است. در نظام فلسفی هگل، هنر، دین، و فلسفه در بخش روح مطلق قرار دارد. هنر نمود حسی، دین نمود تمثّلی، و فلسفه صورت عقلی (مفهوم) امر مطلق است. این سه مقوله در نسبتی دیالکتیکی با یک‌دیگر قرار دارند. دین آنتی‌تزِ (وضع مقابل) هنر، و فلسفه سنتز (وضع مجامع) هنر و دین است. مهم‌ترین تحولی ...  بیشتر

خداباوریِ شک‌گرایانۀ ویلیام آلستون و مایکل برگمن؛ پی‌آمدهای نامطلوب اخلاقی

نعیمه پورمحمدی؛ احمدرضا هاشمی

دوره 9، شماره 2 ، آذر 1399، ، صفحه 143-167

چکیده
  با مسئله شاهدمحور شر از سوی ویلیام رو کمابیش آشنا هستیم. رو وجود خدا یا (در مقالات متأخرش) احتمال وجود خدا را به خاطر نیافتن دلایل موجهِ خدا برای تجویز شرور رد می‌کند. خداباوران در مقابل، کوشیده‌اند از  دلایلِ موجه خدا برای تجویز شرور پرده بردارند و توجیهاتی با عنوان تئودیسه عرضه کنند. در این میان، خداباوری شک‌گرایانه در واکنش به ...  بیشتر

اقالیم معرفت دینی: نگاهی فراسوی معرفت سکولار و معرفت دینی در نگاه علامه جعفری

شبنم فرجی؛ سید جواد میری

دوره 10، شماره 2 ، اسفند 1400، ، صفحه 155-168

چکیده
  علامه جعفری با تکیه بر مفهوم «فرهنگ مشترک بشری» اندیشمندان مختلف در ازمنه و جوامع گوناگون را با یک دید کل‌نگرانه مورد توجه قرار می‌دهد و با روش‌شناسی خاص خود، معرفت دینی را به گونه‌ای صورت‌بندی می‌کند که توجه به آن، ما را به بازنگری و بازاندیشی حوزه‌های متفاوت اندیشه و الگوهای فکری رایج دعوت می‌کند. او معرفت دینی را برآیند ...  بیشتر

بررسی دو استدلال علیه نظریات امر الهی

یوسف خرم پناه؛ یدالله دادجو؛ رجب اکبرزاده

دوره 9، شماره 2 ، آذر 1399، ، صفحه 169-195

چکیده
  پرسش از رابطه دین و اخلاق قدمتی به درازای تاریخ فلسفه و اندیشه دارد، در بین نظریات مطرح شده در باب این مسأله، نظریه امر الهی همواره در طول تاریخ یکی از کم‏شمار ترین طرفداران را داشته و آماج حملات و انتقادات شدید قرار گرفته است، در این مقاله دو استدلال علیه این نظریه را بررسی کرده ایم، استدلال اول علیه نظریه آدامز که مشهورترین طرفدار ...  بیشتر

بررسی انتقادی پاسخ مایکل ری به استدلال اختفای الاهی شلنبرگ

حسین خطیبی؛ رسول رسولی پور؛ امیرعباس علی‌زمانی

دوره 10، شماره 2 ، اسفند 1400، ، صفحه 169-187

چکیده
  استدلال اختفای الاهی، به روایتی که فیلسوف کانادایی، جان ال. شلنبرگ آن را طرح می کند، یکی از استدلال های خداناباوری است که طبق آن، نبود ادله ی کافی به نفع خداباوری خود دلیلی به نفع خداناباوری است. پس از اقامه ی آن، متفکران بسیاری برای پاسخ گویی به آن اقدام کردند که برخی رویکردی بنایی و شمار اندکی نیز رویکرد مبنایی را برگزیده اند. یکی ...  بیشتر

واسازیِ تلقی سنت یهودی از مسالۀ خلق در سفر پیدایش از رهگذرِ تفسیر ملاصدرا از حدیث کنز مخفی

ابراهیم رنجبر؛ مهدی منفرد

دوره 10، شماره 2 ، اسفند 1400، ، صفحه 189-207

چکیده
  در الهیات از دیرباز این‌که خداوند این جهان را از عدم آفریده یا جهان به‌نحوی از انحاء پیش‌تر وجود داشته، ذهن همگان را به خود درگیر کرده است. فقرۀ نخست باب اول سفر پیدایش را شاید بتوان چالش‌برانگیزترین موضعی دانست که ذهن الهی‌دانان یهودی را در بابِ مسالۀ خلقت به خود مشغول کرده است. از دیگر سو، در سنت فلسفه و کلام اسلامی نیز مسالۀ خلق ...  بیشتر

تاثیر نظریه تضاد طبقاتی مارکس بر خوانش رادیکال و انقلابی شریعتی از مذهب

محمد نژادایران

دوره 11، شماره 1 ، خرداد 1401، ، صفحه 195-221

چکیده
  هدف از پژوهش حاضر بررسی رویکرد علی شریعتی به ‌عنوان یکی از روشنفکران مذهبی معاصر ایران به تاریخ اسلام و بررسی تاثیرپذیری وی از نظریه تضاد طبقاتی مارکس در تحلیل و تفسیر پدیده‌های تاریخی در صورتبندی کلی دیدگاه‌های مذهبی وی است. شریعتی با بکارگیری نظریه تضاد طبقاتی در خوانش تاریخ اسلام و متون دینی روایتی انقلابی را از آن استخراج کرده ...  بیشتر

خوانش بافت‌محور شهید مطهری از داستان موسی(ع) و خضر(ع) و دلالت‌های آن در تفکر عقلانی

مهدی بهنیافر

دوره 9، شماره 2 ، آذر 1399، ، صفحه 197-223

چکیده
  این پژوهش به خوانش عقلی شهیدمطهری از داستان موسی(ع)وخضر(ع) در قرآن‌کریم می‌پردازد. وجه عقلی این خوانش به استفاده از مفهوم فلسفی بافت در تحلیل رفتار طرفین داستان، تحلیل عقلی و غیرباطنی رفتار موسی(ع) و نیز دلالت‌هایی در تفکر عقلانی‌وانتقادی است.در نگاه مطهری بافت فکری طرفین داستان از جهاتی قیاس‌ناپذیر و متمایز از یکدیگر است و آن‌ها ...  بیشتر

سعادت و نسبت آن با معنای زندگی از منظر فارابی

سیده لیلا موسوی؛ مهدی اخوان

دوره 11، شماره 1 ، خرداد 1401، ، صفحه 223-250

چکیده
  پرسش اصلی این مقاله آن است که با نظر به مسأله معنای زندگی در فلسفه معاصر، چه نظریه‌ای در این باب از فلسفه فارابی(معلم ثانی) قابل استخراج و صورت‌بندی است و نظریه او ذیل کدام یک از نظریه‌های مطرح گنجانده می‌شود. در این نوشتار با نظر به پیوند بنیادین میان آموزه‌های خداباور(الهیاتی) و سعادت اندیش فارابی(مبتنی بر شناخت نفس و روح نامیرای ...  بیشتر

نسبت معرفت ایمانی به خدا با سعادت در باور اکوئیناس و علامه طباطبایی

سید محمد جواد بنی سعید لنگرودی؛ سید جواد میری؛ امیرعباس علی‌زمانی

دوره 9، شماره 2 ، آذر 1399، ، صفحه 225-244

چکیده
  نوشتار حاضر به چیستی سعادت انسان و نسبت آن با معرفت ایمانی به خدا می‌پردازد. سن توماس اکوئیناس در سنت فلسفه مسیحی، و علامه طباطبایی در زمره متعاطیان حکمت صدرایی در سنت فلسفه اسلامی به این موضوع پرداخته و هر دو سعادت حقیقی را در شناخت و اتحاد با خدا می‌دانند و معتقدند از آنجا که سعادت حقیقی، برای انسان و در مورد غایت نهایی او بکار می‌رود، ...  بیشتر

تحلیل و بررسی معجزه به مثابه معضل شر از دیدگاه جیمز کلیر

بشر ممداف؛ محمد محمد رضایی

دوره 9، شماره 2 ، آذر 1399، ، صفحه 245-268

چکیده
  معضل شر و مسئله­ی معجزه،از مهمترین مسائل فلسفه­ی دین می­باشد. جان مکی، ویلیام­رو و سایر فیلسوفان مسئله­ی منطقی شر و مسئله­­ی شواهدی شر را مطرح می­سازند، حال آن­که جیمز کلر معجزه را به منزله­ی مسئله سوم شر مطرح ساخته­است. جیمز کلر معجزه را به دو قسم، معجزات معرفتی و عملی تقسیم میکند و معتقد است که احتمال وقوع معجزات ...  بیشتر

بهجت وسعادت در نزد ابن سینا

محمد آهوپای؛ هادی وکیلی؛ فضل الله خالقیان

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 24 بهمن 1402

چکیده
  مقاله حاضر تحقیقی پیرامون بهجت و سعادت در نزد ابن سینا، فیلسوف بزرگ مشائی است. مسئله اصلی در نوشتار حاضر این است که علاوه بر تبیین مبانی و نتایج فلسفه ابن سینا در باب این دو موضوع مهم ، بتوان الگوئی برای به دست دادن نظریه شادمانی در فلسفه اسلامی را رقم زد. نگارنده برآن است که فلسفه اسلامی به طور عام و فلسفه ابن سینا به طور خاص حاوی عناصر ...  بیشتر

بررسی تئودیسة بروس رایشنباخ درباب شرور طبیعی با توجه به دیدگاه دیوید چالمرز دربارة نسبت امکان و تصورپذیری

امیرمحمد دوازده امامی زاده؛ عبدالرسول کشفی

دوره 11، شماره 2 ، اسفند 1401

چکیده
  تأمل پیرامون مسئلة شر و ارتباط آن با خداباوری از موضوعات فلسفی‌ای است که در طول تاریخ مورد بحث و گفت‌وگو بوده‌است. از جمله اندیشمندانی که در دوران معاصر به این مسئله پرداخته‌، بروس رایشنباخ است. وی در پاسخ به برهان احتمالاتی شر، علاوه بر تبیین دقیق شرور اخلاقی، توضیحی جامع پیرامون چرایی شرور طبیعی مطرح ساخته‌ که با عنوان «تئودیسة ...  بیشتر

بررسی تحلیلی تئودیسه ایرنائوسی و نقد آن از منظر کلام امامیه

عبدالله حسینی اسکندیان؛ قربانعلی کریم زاده قراملکی؛ عباس عباس زاده

دوره 12، شماره 1 ، شهریور 1402

چکیده
  مسئله شر سبب گشته تا متألهان در آثار خود بحث‌های جامع و عمیقی دراین‌باره داشته‌باشند و به دفاع از خداباوری بپردازند. ایرنائوس قدیس که نقش بسزایی در تبیین و گسترش آموزه‌های مسیحی داشته، در تئودیسه خود سعی نموده‌است تا با مطرح‌کردن ایده "پرورش روح" به حل مسئله شر بپردازد. از منظر ایرنائوس، اگر شری در جهان آفرینش تحقق می‌یابد؛ همان ...  بیشتر

امکانات حکمت متعالیه برای مواجهه با نیهیلیسم به‌مثابۀ نیست‌انگاری

محمد مهدی فلاح؛ علی اصغر مصلح

دوره 11، شماره 2 ، اسفند 1401

چکیده
  نیهیلیسم در زندگی انسان معاصر در نظر و عمل، به شدت مطرح است. هرچند پیش از آنکه نیچه این اصطلاح را در کانون توجه‌ قرار داد، بیش‌تر نیهیلیسم را در منظری تاریخی‌تمدنی می‌فهمیدند، با تأملات هایدگر این اصطلاح به‌گونه‌ای فلسفی مورد توجه قرار گرفت و نحوۀ به فهم در آمدن «نیستی» در نسبت با پرسش از هستی به‌عنوان امکانی برای مواجهه ...  بیشتر