جستارهای فلسفه دین
شمولگرایی‌نجات‌از‌دیدگاه‌کارل‌رانر‌و‌استاد‌مطهری و‌نقش‌آن‌در‌گفتگوی اسلام‌و‌مسیحیت

محسن مروی نام

دوره 9، شماره 1 ، مرداد 1399، ، صفحه 1-24

چکیده
  از جمله مباحثی که نقش مؤثّر و سازنده‌ای در تأثیر و کارآمدی گفتگوهای ادیان، خصوصاً اسلام و مسیحیّت و چگونگی ارتباط پیروان این‌دو دین می‌تواند داشته باشد، تبیین جایگاه نجات و رستگاری و سرنوشت پیروان این‌دو دین و به تعبیری بحث «شمول‌گرایی نجات» است که با بررسی و آسیب‌شناسی گفتگوها و ارتباطات صورت گرفته بین ادیان مختلف مخصوصاً ...  بیشتر

بررسی نقادانه خداباوری شکاکانه برگمن و بن‌بست شکاکیت اخلاقی

فاطمه سعیدی؛ عبدالرسول کشفی؛ امیرعباس علی‌زمانی

دوره 8، شماره 1 ، اردیبهشت 1398، ، صفحه 1-23

چکیده
  خداباوری شکاکانه یکی از انواع پاسخ‌های فیلسوفان خداباور در واکنش به مسئلۀ قرینه‌ای شر است. این رویکرد که خود دربردارندۀ مجموعه‌ای از آراست، با تکیه بر محدودیت قوای شناختی بشر و پیچیدگی و ژرفای واقعیت ارزشی، در ادعای گزاف‌بودن شرور تردید می‌افکند. این مقاله مبتنی بر آرای برگمن، از فیلسوفان برجستۀ این حوزه، است. برگمن با مطرح‌کردن ...  بیشتر

خلق گرایی مطلق، پاسخی به چالش افلاطون گرایی برای خداباوری و نقدهای ویلیام کریگ بر آن

طیبه شاددل؛ حسین اترک

دوره 10، شماره 1 ، شهریور 1400، ، صفحه 1-25

چکیده
  خلق­گرایی مطلق یا افلاطون­گرایی تعدیل­شده پاسخی است برای چالشی که افلاطون­گرایی برای خداباوری ایجاد می­کند. دغدغۀ اصلی این دیدگاه، تلائم و هماهنگی میان خداباوری با افلاطون­گرایی است. خلق­گرایی مطلق در واقع مدعی است حقایق ضروری نیز مانند موجودات ممکن وابسته به خداوند هستند. از این­رو، ما در فهرستِ وجودشناسی با موجودی ...  بیشتر

تحلیلی بر زمینه های شکل گیری دیدگاه روان شناختی دین از منظر فروید

غلامحسین خدری

دوره 10، شماره 2 ، اسفند 1400، ، صفحه 1-19

چکیده
  تبیین و تحلیل روان گرایانه (کاوش در لایه های پنهان روان ناخود آگاه) از ریشه های تاریخی و ماهیت دین ، از سوی فروید (1856-1939م) روانکاو اتریشی، هنوز هم در شمار معروف ترین نظریه های متداول در حوزه "روان شناسی دین" در عالم معاصر است.وی که هرگز نتوانست از یکطرف با وجه ربانی خداگونه گی انسان از در آشتی بر آید و از سوی دیگر با کشش مفرطش به روان تحلیلگری ...  بیشتر

تبیین دیدگاههای عمده درباره معنای زندگی از نظر تدئوس متز و ارزیابی آنها و ارائه نظریه ای جدید درباره زندگی معنادار

حمیدرضا آیت اللهی

دوره 11، شماره 1 ، خرداد 1401، ، صفحه 1-33

چکیده
  پاسخ به پرسش از معنای زندگی دغدغه بسیاری فیلسوفان و اندیشمندان بوده است. برخی همچون نیچه، شوپنهاور و سارتر معنایی برای زندگی قائل نبوده اند. ولی بسیاری دیگر سعی کرده اند به این پرسش پاسخهای متفاوتی بدهند و با استدلال نشان دهند دیدگاه آنها می تواند بهتر معنای زندگی را تبیین کند. در این مقاله در نظر است ابتدا، دیدگاههای عمده ای که در ...  بیشتر

بررسی و نقد تئودیسه آگوستینی در حل مسئله شر براساس مبانی کلام شیعی

عبدالله حسینی اسکندیان؛ قربانعلی کریم زاده قراملکی؛ عباس عباس زاده

دوره 11، شماره 2 ، اسفند 1401، ، صفحه 1-27

چکیده
  مسئله شر به سبب چالش‌های الحادی که درباره‌ی وجود خدا و اوصاف مطلق او می‌آفریند، از قدیم‌الایام اساس بسیاری از شبهات ملحدان را شکل می‌دهد. آگوستین قدیس که نقش بی‌بدیلی در حیات اندیشه مسیحی داشته، در تئودیسه خود سعی‌نموده تا از خداباوری و عقاید مسیحی در رهیافت مسئله درد و رنج دفاع نماید. آموزه‌ها و عقاید مسیحی همچون گناه اولیه، ...  بیشتر

الحاد هستی‌شناختی نیچه و آثار روانی- فرهنگی آن

امیرعباس سولی‌خانی؛ قدرت‌الله قربانی

دوره 10، شماره 2 ، اسفند 1400، ، صفحه 21-42

چکیده
  پرسش‌هایی چون آیا خدایی هست؟ و آیا اعتقاد به خدا، زندگی را معنادار می‌سازد؟ از جمله زنده‌ترین پرسش‌های فلسفی هستند و نیچه به هردو پرداخته است. او با طرح صورتی از استدلال اختفای الهی وجود خدا را نفی کرده و برآن است که اگر تعریف ادیان توحیدی از خدا را پذیرا شویم، نمی‌توانیم سکوت وی را در طول تاریخ و در عرض جغرافیا توجیه نماییم. نیچه ...  بیشتر

دین‌شناسیِ دورکیم در نگاه فرانظریه‌ای شریعتی

سید جواد میری

دوره 9، شماره 1 ، مرداد 1399، ، صفحه 25-40

چکیده
  در این مقاله، نقد شریعتی بر جامعه‌شناسی دین دورکیم واکاوی شده است. این واکاوی نشان می‌دهد هر نظریه‌ای باید مورد بحث و نقد قرار گیرد و شریعتی نشان داده است که نظریة دورکیمی یکی از مهم‌ترین سرچشمه‌های جامعوی کردن مقولة دین است (که توانسته نحله‌های گوناگون ضدّ مذهبی را تقویت کند) و در این قالب، مسئلة «احساس دینی» در تاریخ بشر ...  بیشتر

نقش گرامر زبان دینی در فهم معنای خدا از نگاه فیلیپس و نقد آن

زینب شکیبی

دوره 8، شماره 1 ، اردیبهشت 1398، ، صفحه 25-35

چکیده
  فیلیپس معتقد است به‌کارگیری مفاهیم دینی توسط مؤمنان، یگانه ابزار برای فهم معنای خدا در بازی زبان دینی است، نه مطابقت با واقعیت خارجی. او بر همین اساس می‌گوید ادراک حقیقت الهی خارج از نحوة زندگی دینی باعث سقوط به ورطة مغالطة تعالی زبان دینی خواهد شد. لذا نگاه مبتنی بر ترس از عذاب الهی و یا امید به پاداش خداوند را طرد می‌کند. او با پذیرش ...  بیشتر

نقد و بررسی ظرفیت های مطالعات زیستی - دینی (نوروفلسفه، علوم شناختی دین، هوش معنوی

غلامحسین خدری؛ حسین سخنور

دوره 10، شماره 1 ، شهریور 1400، ، صفحه 27-47

چکیده
  بعد از پیدایی و رشد مطالعات زیستی-دینی، ژنتیک رفتاری و علم ژنتیک مولکولی، زمین و ساحت دیگری تعریف و در نتیجه برای شناخت این دسته از مسائل از جمله منشاء دین‌ورزی، محققان به سراغ دانش بیولوژی و عصب‌شناسی رفته و در راستای کند و کاو پیرامون عامل گرایش‌های دینی ، عواملی از جمله VMAT2 موسوم به «ژن خدا» را آدرس می دهند. تمرکز تلاش این ...  بیشتر

فاعلیت الهی از دیدگاه الهیات پویشی و نقد آن بر مبنای فاعلیت بالتجلی

مریم آقامحمدرضا؛ محمد جواد رضایی ره؛ حمیدرضا آیت اللهی

دوره 11، شماره 2 ، اسفند 1401، ، صفحه 29-55

چکیده
  فاعلیت الهی از دیدگاه الهی دانان پویشی، فعالیت خدا در جهان و تاثیر گذاری او بر موجودات است. آنان برای پاسخگویی به مسائل فلسفی وکلامی در این موضوع، در تحلیل فاعلیت الهی در نظام عالم، تغییر را بهتر از ثبات دانسته و فلسفه خود را مبتنی بر تحول و پویش متقابل و ارگانیک همه موجودات می‌دانند. موجودات با داشتن دو بعد اصلی و تبعی، در عین داشتن ...  بیشتر

بازسازی پاسخ ابن عربی به مسئلة شرّ بر اساس رویکرد اگزیستانسی هسکر

طاهره باغستانی؛ هادی وکیلی؛ نعیمه پورمحمدی؛ سید حسین سید موسوی

دوره 11، شماره 1 ، خرداد 1401، ، صفحه 33-52

چکیده
  مسئله‌ شر از دیرباز ذهن بشر را به خود مشغول کرده و اندیشمندان بسیاری از راه‌های مختلف در صدد پاسخ‌گویی به آن برآمده‌اند. این راه‌ها گاه برای جلوگیری از احساس الحاد یا ناامیدی نسبت به خالق هستی و گاه برای کاهش رنج یا اضطراب در زندگی مطرح شده‌اند. در سنت عرفان اسلامی، ابن عربی که بنیانگذار عرفان نظری است، بر اساس مبانی عرفانی خاص خود ...  بیشتر

جایگاه دیگری و اخلاق از منظر کیرکگور

راضیه زینلی؛ امیرعباس علی‌زمانی

دوره 8، شماره 1 ، اردیبهشت 1398، ، صفحه 37-62

چکیده
  قصد اصلی ما در این مقاله، پرداختن به «دیگری» و ارتباط آن با فردِ انسانی از منظر کیرکگور است. پرسش اصلی ما این است که آیا ما در آیینۀ «دیگری» خود را می‌شناسیم یا «دیگری» مانع و حائلی است در شناخت ما از خویشتن. ما ابتدا جایگاه «دیگری» را در مراحل سه‌گانۀ حیات بررسی کرده و تفاوت آن‌ها را با یکدیگر مطرح می‌کنیم و در ...  بیشتر

شرّ بنیادین و مسئولیّت اخلاقی در فلسفۀ کانت

فاضل بوستان؛ محمد شکری؛ علی مرادخانی

دوره 9، شماره 1 ، مرداد 1399، ، صفحه 41-56

چکیده
  کانت در دین در محدودۀ عقل تنها، این نظریه را ارائه می‌دهد که طبیعت انسان اساساً واجد یک شرّ بنیادین است. استدلال کانت برای شرّ بنیادین، عمدتاً از دو بخش تشکیل شده است؛ یکی میل ذاتی انسان نسبت به شرّ و دیگری ادعای فراگیر بودن شرارت بنیادین. کانت‌‌ با نفی نظریۀ گناه نخستین، اصرار‌ مـی‌ورزد کـه شـرّ بنیادین مشخّصه ناگزیر طبیعت انسان ...  بیشتر

الاهیات اولویت: تحلیل دیدگاه ابوالحسین بصری در مسئله "خدا و جهان"

محمدمهدی جندقیان؛ رضا اکبری

دوره 10، شماره 2 ، اسفند 1400، ، صفحه 43-65

چکیده
  "الاهیات اولویت" عنوانی است که برای نظامِ الاهیاتی ابوالحسین بصری در بررسی مسئله­ی فعل الاهی یا مسئله­ی عام­تری که امروز با عنوان "خدا و جهان" شهرت یافته است، معرفی شده است. ابتناء الاهیات او بر نظریه­ی اولویتِ علّی-معلولی و نه ضرورت بود. او معتقد بود چون جهان، اشیاء و روابط درونِ آن مخلوق خدای مختار است، بنابراین روابطِ طبیعی ...  بیشتر

طرح تبیینی در اتحاد نفس و بدن بر اساس رهیافت وجودی ملّاصدرا (ره)

روح الله بهی

دوره 10، شماره 1 ، شهریور 1400، ، صفحه 47-76

چکیده
  در این مقاله مسئله رابطه نفس و بدن را از رهگذر رهیافت وجودی صدرالمتألّهین بررسی می‌کنیم. صدرا در تبیین این رابطه گاه به یگانگی و گاه به دوگانگی حکم می کند؛ همچنین تبیین مشهور وی از منظری تحلیلی با چالش‌هایی روبروست. در تعلیل این دو مشکل می‌توان گفت فیلسوف برای افاده حقایق وجودی لازم است دخل و تصرف‌هایی در چارچوب‌های متعارف فلسفی ...  بیشتر

ریشه‌های سکولار و ظرفیت‌های پساسکولار اندیشه توماسِ آکوئینی

امیدرضا جانباز؛ علیرضا فاضلی

دوره 11، شماره 1 ، خرداد 1401، ، صفحه 53-78

چکیده
  نسبت عقل و ایمان، پرسش‌ حیاتی که حوزه اندیشه را همواره به خود مشغول داشته است، بعدی اجتماعی دارد. توماس آکوئینی، از جمله شاخص‌ترین طرف‌های این بحث، ضمن تأثیرگذاری گسترده در سیر تاریخ اندیشه، می‌تواند الهام‌بخشِ جامعه‌ی مدرنی دانسته شود که متولیان آن قصد داشتند، در مراتبِ سکولارسازی، پای دخیل بودن آموزۀ قدسی را از عرصۀ عمومی بزدایند. ...  بیشتر

خوانشی دین پژوهانه از " رویا" و "زبان رویا" در دو رویکرد فراطبیعت گرایانه ابن عربی و نگرش طبیعت گرایانه اریک فروم

سمیه خادمی؛ زینب شریعت نیا

دوره 11، شماره 2 ، اسفند 1401، ، صفحه 57-81

چکیده
  ادیان الهی و مکاتب روان شناسی، به "رویا" و آنچه در خواب دیده می شود، توجه ویژه داشته اند و با دیدگاه و بیان خاص خود، به تبیین علت به وجود آمدن رویا، و تحلیل آن، پرداخته اند. با توجه به اینکه محی‌الدین ابن عربی یکی از عارفان پرآوزاه مسلمان است، برآن شدیم تا با روش توصیفی ـ تحلیلی به تبیین رویکرد فراطبیعت گرایانه او در مسئله "رویا" و "زبان ...  بیشتر

بحران کرونا: بستری برای بازنگری در مسئلۀ علم و دین از منظر «دین عامیانه»

محمد مهدی فلاح

دوره 9، شماره 1 ، مرداد 1399، ، صفحه 57-75

چکیده
  مسئلۀ علم و دین ازجمله مسائل اصلی درفلسفۀ دین به‌حساب می‌آید.رخدادهای به‌خصوص تاریخی بسترهایی هستندبرای به محک گذاشتن الگوهایی که برای تبیین نسبت علم و دین درفلسفۀ دین مطرح شده‌اند.ازجملۀ این رخدادهای تاریخی که جامعۀ بشری امروزباآن دست به گریبان است می‌توان به بحران کرونا اشاره کرد. به‌نظر می‌رسد الگوهایی که تاکنون برای تبیین ...  بیشتر

تلفیق متافیزیک بوهمی و صدرایی برای تبیین فعل الهی

حسین اجتهادیان

دوره 8، شماره 1 ، اردیبهشت 1398، ، صفحه 63-81

چکیده
  مکانیک کوانتم گرچه نظریه‌ای برای توضیح پدیده‌های فیزیکی بود ولی فیزیک‌دانان را با پدیده‌هایی مواجه کرد که باورهای رایج متافیزیکی آن‌ها را به چالش می‌کشید. لذا تفسیرهای مختلفی از مکانیک کوانتم ارائه شد که ناشی از برداشت‌های فلسفی متفاوت از مکانیک کوانتم بود. در میان این تفاسیر، تفسیر دیوید بوهم با توجه به ویژگی‌های خاصی که دارد ...  بیشتر

خداباوری و خداناباوری، چیستی دگرگونی اندیشه آنتونی‌فلو

مسعود خوش‌طینت؛ امیر محبیان؛ مهدی نجفی افرا

دوره 10، شماره 2 ، اسفند 1400، ، صفحه 67-87

چکیده
  پرسش از آغاز و انجام هستی، از جمله مباحث بنیادینی است که فلاسفه با رویکردهای مختلفی مانند قرینه‌گرایی به آن پرداخته‌اند. آنتونی فلو یکی از فیلسوفان قرینه‌گرایی است که در طول دو دوره حیات علمی خود با تکیه بر قرائن، به دنبال واکاوی خداباوری بوده و ابتدا به خداناباوری و سپس به خداباوری روی می‌آورد. البته دگرگونی باور او به خداوند به ...  بیشتر

بررسی نسبت عقل و دین در اندیشه‌ی دکارت

مصطفی عابدی؛ محمد اصغری؛ عیسی موسی زاده

دوره 10، شماره 1 ، شهریور 1400، ، صفحه 77-96

چکیده
  در عقل‌گرایی جدید که با دکارت شروع می‌شود، معرفت فراتر از عقل جایی ندارد و هر آن‌چه با عقل شناختنی نباشد، در حوزه معرفت جای نمی‌گیرد. از آنجا که دکارت ایمان را از سنخ معرفت نمی-شمارد، میان عقل و دین تفاوتی ماهوی می‌گذارد و آن دو را به دو معنای کاملاً مختلفی تفسیر می‌نماید؛ به این معنا که ایمان را از تبار باور شمرده و آن را با اعتماد ...  بیشتر

رابطه ی خدا با آفرینش نخستین ؛تحلیل مفهومی مولفه های خوانش ابن سینا از قاعده ی الواحد

مریم باروتی؛ محمد سعیدی مهر

دوره 11، شماره 1 ، خرداد 1401، ، صفحه 79-99

چکیده
  قاعده ی الواحد را می توان یکی از مهم ترین و پر چالش ترین قواعد فلسفی به حساب آورد. ابن سینا یکی از فیلسوفانی است که به این قاعده پرداخته است. او در عینِ اقامه ی ادله برای اثبات قاعده ی الواحد، آن را در نمط پنجم الاشارات ذیل عنوان "تنبیه" مطرح کرده است. خواجه نصیرالدین بر این اعتقاد است که چون ابن سینا این قاعده را بدیهی می داند، آن را ذیل ...  بیشتر

وجود داشتن یا نداشتن عالم در عرفان ابن عربی

اردلان زمانی؛ محمد محمد رضایی

دوره 11، شماره 2 ، اسفند 1401، ، صفحه 83-102

چکیده
  در عرفان ابن‌عربی وحدت وجود پررنگ‌ترین نقش را دارد و بدون درک درستی از آن نمی‌توان دیگر اندیشه‌های او را دریافت. در این میان، یکی از مهم‌ترین پرسش‌ها پرسش از نسبت وجود حقیقی یا آفریدگار با عالم و آفریدگان است. از دیدگاه وحدت وجود برمی‌آید که پاسخش به این پرسش چنین باشد که وجود حقیقی و عالم با هم وحدت دارند. از سوی دیگر، در عرفان ابن‌عربی ...  بیشتر

رهیافتی منطقی بر آموزۀ «عدل الهی» در نهج‌البلاغه

آیسودا هاشم پور؛ عبدالعلی شکر

دوره 9، شماره 1 ، مرداد 1399، ، صفحه 77-94

چکیده
  رویکرد حضرت علی (ع) در نهج­ البلاغه به آموزۀ عدل الهی و تفهیم آن بر اساس اسلوب منطقی و التفات به مواد و قالب‌ استدلال­های ایشان در تبیین این موضوع، مورد عنایت عدل‌پژوهان واقع نشده است. در کلام حضرت (ع) عدل تکوینی، بر محور توازن در عالم هستی استوار است که به اعتقاد ایشان علاوه بر غنای از تشریح، می­تواند به‌عنوان مقدمه­ای بارز ...  بیشتر