جستارهای فلسفه دین
نقد و بررسی نسبت علم الهی با اختیار انسان در الهیات گشوده بر مبنای فلسفه صدرایی

سیدمحمدعلی دیباجی؛ عیسی محمدی نیا

دوره 8، شماره 1 ، اردیبهشت 1398، ، صفحه 83-104

چکیده
  خداباوری گشوده، رویکردی نوین در عرصة الهیات و فلسفة دین به‌شمار می‌رود که با نظرات و دیدگاه‌های خود نظرات اندیشمندان معاصر را به خود جلب کرده است. ادعای اصلی حامیان این رویکرد این است که بسیاری از آموزه‌های رایج کلام مسیحی در باب ذات و صفات خداوند مطابق با کتاب مقدس نیستند و از همین رو ناسازگاری‌هایی را با علم جدید در اندیشه‌های ...  بیشتر

بررسی رابطه ایمان و کفر با علم در کلام صدرالمتألهین و عین القضاه همدانی

سمیه امیری؛ عباس احمدی سعدی؛ محمد علی اخگر

دوره 10، شماره 2 ، اسفند 1400، ، صفحه 89-108

چکیده
  از دیر زمان در تمدن اسلامی و مسیحی، متفکران و الهیدانان، درباره مفهوم ایمان و کفر و مسائل پیرامون آن‌ها با رویکردهای مختلف تفسیری، فلسفی، کلامی و عرفانی مباحث فراوانی مطرح نموده‌اند. این مباحث بازتاب اجتماعی فراوانی همچون تکفیر و تقدیس به همراه داشته است. عین القضاۀ همدانی پس از بیان تفاوت علم و معرفت، راه شناخت حقیقی را طوری ورای ...  بیشتر

چالش عینیت و ذهنیت در نظریه هرمنوتیکی امیلیوبتی، راه کار او برای حل این چالش و نقد آن

مسعود فیاضی

دوره 10، شماره 1 ، شهریور 1400، ، صفحه 97-113

چکیده
  امیلیو بتی هرمنوتیست ایتالیایی عینیت‌گرای نوروش‌شناختی قرن بیستم است. او که از مخالفان هرمنوتیک فلسفی گادامر است تلاش کرده با ادامه دادن راه شلایرماخر و اصلاح نظریه فهم متن او نظریه هرمنوتیکی جدیدی ارائه دهد که در فهم مراد مولف کارآمدتر باشد. او معتقد است؛ راه رسیدن به مراد مولف بازسازی قصد او از طریق بازسازی اندیشه‌هایش است. به ...  بیشتر

بررسی و نقد تحلیلی دیدگاه امیل دورکیم در باب منشأ دین از منظر شهید مطهری و جان هیک

قربانعلی کریم زاده قراملکی؛ عبدالله حسینی اسکندیان

دوره 11، شماره 1 ، خرداد 1401، ، صفحه 101-118

چکیده
  دین یکی از عناصر و پدیده‌هایی است که از دیرباز بشر با آن سروکار داشته و هیچ دوره‌ای را نمی‌توان یافت که در آن دین وجود نداشته‌باشد. منشأ این پدیده مهّم همواره ذهن بسیاری از انسان‌ها را درگیر کرده و دیدگاه‌های مختلفی پیرامون این مسئله شکل گرفته‌است. امیل دورکیم بر این باور است که دین منشأئی اجتماعی دارد و عاملی برای وحدت و یکپارچه‌سازی ...  بیشتر

دفاعیه‌ها و تئودیسه‌های ابن‌عربی در پاسخ به مسئلة شر

طاهره باغستانی؛ هادی وکیلی؛ نعیمه پورمحمدی؛ سید حسین سید موسوی

دوره 11، شماره 2 ، اسفند 1401، ، صفحه 103-138

چکیده
  مسئله وقوع شر در نظام آفرینش از جمله مسائلی است که همواره ذهن متفکران جهان را به خود معطوف ساخته است. در فلسفة دین معاصر، از سه تقریر منطقی، قرینه‌ای و اگزیستانسی برای تبیین مسئلة شر یاد می‌شود و پاسخ به این سه دسته تقریر از مسئله، به‌ترتیب در قالب دفاعیه، تئودیسه، و معنا-تسلابخشی صورت گرفته است. در این مقاله دیدگاه محیی‌الدین ابن‌عربی، ...  بیشتر

نقد و بررسی نسبت جاودانگی و معنای زندگی (از نظر برنارد ویلیامز)

محمد محمد رضایی؛ سیده زینب مهربان پور

دوره 9، شماره 1 ، مرداد 1399، ، صفحه 95-120

چکیده
  هر انسانی که اندک شناختی از خود و اطراف خود پیدا کند با این پرسش روبه‌رو می‌شود که آیا مرگ پایان وجود و همۀ امیال و آرزوهای ماست؟ و اگر این‌طور نیست، زندگی یا زندگی‎های بعدی ما چگونه خواهند بود؟ این پرسش قدمتی به اندازۀ زندگی بشر داشته و اعتقاد به جاودانگی در تفسیر انسان از زندگی و معناداری یا بی‌معنا بودن آن نقش مهمی ایفا می‌کند. ...  بیشتر

نظریه عدمی شر؛ چالش‌ها و پاسخ‌ها

فاطمه رأفتی؛ محمد سعیدی مهر

دوره 8، شماره 1 ، اردیبهشت 1398، ، صفحه 105-127

چکیده
  نظریة عدمی شر نظریة عامی در باب ماهیت شرور است که بر طبق آن همة شرور سرشتی عدمی (یا به تعبیر دیگر، سلبی) دارند. در سده‌های میانه فیلسوف‌ـ‌الهیدانان مسیحی برجسته‌ای همچون سنت آگوستین و توماس آکوئینی طرف‌دار این نظریه بوده‌اند. این نظریه پس از قرن‌ها کم‌توجهی اخیراً در میان فیلسوفان دین معاصر مورد توجه قرار گرفته است. در این مقاله ...  بیشتر

ایمان، عقلانیت و زندگی اخلاقی از دیدگاه کرکگور و مطهری

متین السادات عرب زاده؛ امیرحسین خداپرست

دوره 10، شماره 2 ، اسفند 1400، ، صفحه 109-130

چکیده
  کرکگور با موضعی ایمان‌گرایانه به تحلیل رابطه‌ی ایمان و عقل می‌پردازد. او معتقد است عقلانی کردن ایمان امری متناقض است و هرگز نمی‌شود ایمان را، که شور و حقیقتی انفسی است، در بند عقلانیت گرفتار کرد. مطهری، برخلاف این نگرش ایمان‌گرایانه، عقیده دارد مبنای ایمان عقلانیت است، هرچند طریق انفسی یا راه فطرت نیز در وصول به حقیقت نقش‌آفرین ...  بیشتر

خانواده و خداناباوری فرزندان

اسماعیل علی‌خانی

دوره 10، شماره 1 ، شهریور 1400، ، صفحه 115-136

چکیده
  یکی از تغییرات اجتماعی بنیادین دنیای مدرن، کم‌رنگ شدن دین‌داری و خداباوری است. عوامل متعددی در این پس‌رفتن دریای ایمان سهیم هستند. یک عامل مهم این رخداد، خانواده است؛ که معمولا توجه اندکی را به خود جلب کرده است. شواهد و مستندات آماری و جامعه‌شناختی این ایده را به اثبات می‌رساند که جریان بی‌دینی و خداناباوری به این عامل مهم نیز گره ...  بیشتر

مقایسه مبانی فلسفی گزاره های اخلاقی در اندیشه کانت و حایری یزدی

سمیه امیری؛ عباس احمدی سعدی

دوره 11، شماره 1 ، خرداد 1401، ، صفحه 119-132

چکیده
  هر مکتب اخلاقی بنا بر اصول موضوعۀ مقبولش، بایدها ونبایدهای اخلاقی متفاوتی ارائه می‌دهد. از نظر کانت، علم، معرفتى است که واجد قضایاى تألیفى پیشینى و لذا کلی و ضروری است. هر معرفتى که عارى از آنها باشد، شایسته اطلاق نام علم نیست. اخلاق نیز به عنوان یک علم، واجد احکام تألیفى پیشینى است. «باید»های اخلاقی هیچ گاه از تجربه ناشى نمى‏شود؛ ...  بیشتر

واکاوی دین پژوهیِ شریعتی با تاکید بر دو مفهوم تشیع علوی و تشیع صفوی

سید جواد میری

دوره 9، شماره 1 ، مرداد 1399، ، صفحه 121-138

چکیده
  این مقاله این مسئله را مورد بازیابی و بررسی قرار داده که مبنای بحث شریعتی در گفتمان خویش، از تشیّع چیست. دو مفهوم تشیّع علوی و تشیّع صفوی در نگاه شریعتی باید در قالب دیالکتیک نهضت و نظام، مفهوم‌سازی شود. او مفاهیم تشیّع علوی و تشیّع صفوی را معادل یا در قالب بحث جامعه‌شناختیِ تبدیل حرکت به سازمان، مفهوم‌سازی می‌کند و از این‌روی می‌گوید ...  بیشتر

بررسی دیدگاه نلسون پایک در باب ناسازگاری میان قدرت و خیر خواهی مطلق خداوند

نرگس کریمی واقف؛ عبدالرسول کشفی؛ محمدرضا بیات

دوره 10، شماره 2 ، اسفند 1400، ، صفحه 131-154

چکیده
  بحث در باب سازگاری یا ناسازگاری میان قدرت مطلق خداوند و خیرخواهی مطلق او از مباحث اساسی در فلسفه دین از گذشته تا کنون بوده است. از نگاه برخی فیلسوفان دین، لازمه قدرت مطلق خداوند، امکان ارتکاب افعال ضداخلاقی از جانب اوست که با خیرخواهی وی ناسازگار است؛ و لازمه خیرخواهی مطلق او عدم امکان افعال ضداخلاقی است که با قدرت مطلق وی ناسازگار ...  بیشتر

همه گیری کووید19؛ دردها، رنج های آن

محمد نجاتی؛ فاروق طولی؛ محسن محمودی؛ سید عباس تقوی

دوره 10، شماره 1 ، شهریور 1400، ، صفحه 137-157

چکیده
  بیماری کرونا و پیامدهای آن را می‌توان از زوایای مختلف مورد بررسی قرار داد. یکی از مهم‌ترین پیامدهای فلسفی این بیماری در حوزۀ درد و رنج‌های ناشی از آن است. دردها را می‌توان هرگونه آزار و آلامی دانست که جسم انسان را آزار می‌دهد و رنج‌ها نیز آزار و آلامی هستند که ابعاد غیر جسمی انسان را تحت‌تأثیر قرار می‌دهند. رنج‌ها، گاهی ذاتی زندگی ...  بیشتر

خوش‌بینی دیوید هیوم در قبال حضور دین در زندگی آدمی

فریده لازمی؛ ذوالفقار همتی

دوره 11، شماره 1 ، خرداد 1401، ، صفحه 141-166

چکیده
  آیا هیوم می‌کوشید بشریت را به‌ تمامه از یوغ دین و گرایشات دینی رها سازد؟ اغلب چنین می‌انگارند. مقالة حاضر ضمن بیان مناقشه-برانگیز‌بودن فرض رایج، می‌خواهد نشان ‌دهد رویکرد هیوم نسبت به حضور دین در زندگی آدمی، لااقل در شکل حداقلی و ناگزیر آن، یک رویکرد خوش‌بینانه است. زیرا این فیلسوف، در درجة نخست، بلند‌پروازی برای تنزیة به ‌تمامة ...  بیشتر

بررسی و مقایسه دیدگاه استاد مطهری و یاسپرس پیرامون ایمان

سیده راضیه یوسف زاده؛ عبدالله نصری

دوره 9، شماره 1 ، مرداد 1399، ، صفحه 139-176

چکیده
  در نوشتار حاضر، دیدگاه استاد مطهری، فیلسوف و متکلّم مسلمان ایرانی و کارل یاسپرس، فیلسوف اگزیستانسیالیست آلمانی در باب «ایمان» را مورد بررسی قرار داده و تلاش می‌کنیم به اهمّ نکاتی که در این دو دیدگاه، قابل مطالعۀ تطبیقی هستند، بپردازیم. بدین منظور، ابتدا با روش توصیفی، اسنادی به گردآوری و تحلیل دیدگاه هریک از دو اندیشمند در ...  بیشتر

از انحصارگرایی در حقانیت تا شمول‌گرایی در نجات و تعامل انسان‌ها: بررسی دیدگاه جوادی آملی

زینب یوسفی؛ محمد علی اخگر؛ عباس احمدی سعدی

دوره 10، شماره 1 ، شهریور 1400، ، صفحه 159-179

چکیده
  در این نوشتار، مسأله‌ی کثرت و تنوع دینی در آراء جوادی آملی و پاسخ او به پرسش‌های اصلی ذیل این مسأله مورد بررسی قرار می‌گیرد. هدف این پژوهش این است که با روش توصیفی – تحلیلی به گونه‌شناسی دیدگاه جوادی آملی در خصوص مسأله‌ی تعدد ادیان پرداخته و اندراج پاسخ‌های او به سه پرسش اصلی مساله‌ی تعدد ادیان یعنی پرسش حقانیت، پرسش نجات و پرسش ...  بیشتر

استدلال اجماع عام و اختلاف‌نظر دینی

امیرحسین خداپرست

دوره 11، شماره 1 ، خرداد 1401، ، صفحه 167-194

چکیده
  مطابق استدلال اجماع عام، اینکه در طول تاریخ بشری افرادی چنین بسیار وجود خدا را تصدیق کرده‌اند نشان‌دهنده‌ی آن است که خدایی در کار است. در فلسفه‌ی باستان سیسرو و سنکا به این استدلال اشاره و آن را تأیید کرده‌اند. در این مقاله، دو خوانش از استدلال اجماع عام به دست می‌دهیم: خوانش مبتنی بر بهترین تبیین و خوانش اعتمادبنیاد. این هر دو خوانش ...  بیشتر

صورت‌بندی دفاع عقل‌گرایانه‌ی علامه طباطبایی از حجیت معرفت‌شناختی درک عرفانی و سیر انفسی

مسعود طوسی سعیدی

دوره 9، شماره 1 ، مرداد 1399، ، صفحه 177-195

چکیده
  بررسی اعتبار معرفت‌شناختی درک عرفانی، بخشی از مباحث فلسفۀ دین معاصر را به خود اختصاص داده است. در این مقاله، نخست به سابقۀ تاریخی این مباحث اشاره می‌شود و پس از آن، ازطریق اشاره به چالش تبیین‌های علمی از تجارب دینی و عرفانی، لزوم چرخش عقل‌گرایانه ‌ـ‌ هستی‌شناسانه به منظور بررسی اعتبار معرفت‌شناختی ادراکات عرفانی نشان داده می‌شود. ...  بیشتر

تبیین پیوستار وجودی و این‌همانی شخصی بر مبنای اشتداد وجودی بدن

امیر راستین طرقی؛ وحیده فخار نوغانی

دوره 10، شماره 1 ، شهریور 1400، ، صفحه 181-200

چکیده
  سخن گفتن از زندگی پس از مرگ برای انسان زمانی خردپذیر است که انسانِ پس از مرگ با فرد دنیایی وحدت شخصی و این‌همانی وجود داشته باشند. از سوی دیگر، چون هویت انسان در دنیا همراه با حیثیتی جسمانی است(یا بر اساس دیدگاه‌های ماده‌گرایانه، اساساً هویتی جسمانی است)، تبیین استمرار حیات پس از مرگ و رستاخیز انسان، در گرو حضور بعد جسمانی او و به ...  بیشتر

بررسی معنای سرمدیت خدا از نگاه سویین برن

طیبه شاددل؛ منصور ایمانپور؛ حسین اترک

دوره 9، شماره 1 ، مرداد 1399، ، صفحه 197-220

چکیده
  سرمدیت به‌معنای ‌‌«حیات نامحدود مستمر فرازمانی» در الهیات فلسفی کلاسیک، یکی از اوصافی است که خداوند به آن متصف می­شود؛ لکن برخی فیلسوفان به دلیل عدم انسجامی که در آن به‌نظر می­رسد، از این تعبیر فاصله گرفته­اند و قید «فرازمانی» را نامعقول دانسته­اند. سوئین‌برن نیز از این قید اجتناب کرده و معتقد است اگر سرمدیت ...  بیشتر

خوانش روایی از مواجهه انسان با مرگ

سیدامیررضا مزاری

دوره 10، شماره 1 ، شهریور 1400، ، صفحه 201-217

چکیده
  یکی از مهمترین مسائل جدی در فلسفه ،چگونگی مواجهه انسان با مرگ است.متفکران بسیاری از دیرباز نسبت به مساله مرگ در خلال تجارب زیسته مواجهه خود را تقریر کردند.برخی نگاه تراژیک و برخی نگاه کمیک را در زیست و نوع تفکر خویش برگزیدند.در عین حال اگر مرگ از زیست انسان حذف شود ،نامیرایی و ملال مساله بغرنجی است که زیست انسان را فرا می گیرد.تجارب ...  بیشتر

تحلیل انتقادی استدلال اختفاء الهی شلنبرگ از دیدگاه مایکل موری

حمیده حاجی محمد حسین طهرانی؛ امیرعباس علی‌زمانی

دوره 9، شماره 1 ، مرداد 1399، ، صفحه 221-244

چکیده
  پس از طرح برهان اختفای الهی توسط شلنبرگ، بسیاری از متألهان و اندیشمندان با روش‌های گوناگون به نقد این برهان پرداخته­اند. شلنبرگ در استدلال خویش با تمرکز بر صفات خدای ادیان توحیدی به‌ویژه صفت عشق، پنهان بودن خدا را قرینه­ای برای الحاد معرفی می­کند و معتقد است خدای عاشق هرگز روا نمی­دارد که بندگانش با ناباوری سرزنش­ناپذیر­ ...  بیشتر

نقد نیچه به اخلاق مسیحی و تاثیرآن بر انجیل شیطان آنتوان لاوی

محمد نژادایران؛ روژان حسام قاضی

دوره 9، شماره 1 ، مرداد 1399، ، صفحه 245-263

چکیده
  انجیل شیطان آنتوان لاوی یکی از مهم‌ترین و تاثیرگذارترین کتاب‌هایی است که در میان جریان‌های مختلف شیطان‌پرستی در آمریکا منتشر شده است.این کتاب دارای ایده‌های افراطی در به چالش کشیدن بسیاری از هنجارهای متداول اخلاقی و مذهبی جامعه آمریکا، و همچنین ترویج ایده‌های انسان‌گرایانه با محوریت آزادی‌های رادیکال اخلاقی و اجتماعی در راستای ...  بیشتر

دلالت های براهین اثبات خداوند بر تشکیک خاصی وجود در اندیشه ابن سینا

آیسودا هاشم پور؛ علی محمد ساجدی

دوره 9، شماره 2 ، آذر 1399، ، صفحه 1-17

چکیده
  یکی از احکام مهم مسئله وجود در هستی­شناسی، مسئله تشکیک در وجود است که بطور خاص در فلسفه ملاصدرا مطرح و مختصات آن روشن شده است. لکن به نظر می­رسد با تفطن در آرای پیشینیان نیز بتوان شالوده­ی این مسئله را پیگیری نمود. نوشتار حاضر با روش توصیفی- تحلیلی، دلالت­های براهین اثبات خداوند در فلسفه ابن­سینا بر مسئله تشکیک خاصی وجود که ...  بیشتر

بررسی مفهوم خدا در انئادها و اثولوجیا

حسن عباسی حسین آبادی

دوره 8، شماره 2 ، اسفند 1398، ، صفحه 1-18

چکیده
  بحث از مفهوم خدا با بررسی صفات خدا و نسبت آن با ذات و وجود خداوند به‌دست می‌آید. هریک از فلاسفۀ پیش از افلوطین، بنا بر مبانی خود این مسئله را بررسی کرده‌اند. پرسش ما این است که مفهوم خدا در انئادها و اثولوجیا چگونه تبیین می‌شوند؟ چقدر با هم هم‌پوشانی دارند؟ و چه تفاوتی دارند؟ آیا می‌توان آن‌دو را یکی دانست و یک تبیین برای هردو ارائه ...  بیشتر